Martxoaren 1
Martxoaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeigarren eguna da, 61.a bisurteetan. 305 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1918 – Norteko Konpainiak Babcock & Wilcox estatubatuar multinazionalaren parte-hartzearekin Sociedad Española de Construcciones Babcock y Wilcox sortu zuen.
- 1976 – ETAk Emilio Gezala Aranburu autobusetako inspektorea hil zuen Lezon.
- 1984 – Iparretarrak taldeko kide Didier Lafitte hil zuen poliziak Baionan. Frantziako Poliziak hildako lehen militante abertzalea izan zen.
- 2005 – 2 hildako Bilbao Exhibition Centreen egondako lan istripuan.
- 2009 – Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak. EAJk irabazi zituen 30 eserlekurekin, baina ez zion lehendakaritza ziurtatu Ibarretxeri.
- 2011 – Bilbo eta Galdakaon ETArekin zerikusia zutelakoan hainbat pertsona atxilotu zituzten.
- 2016 – Arnaldo Otegi euskal preso politikoa Logroñoko espetxean 6 urte eta erdi preso egon ondoren aske gelditu zen.
- 2016 – Nafarroako Parlamentuan gehiengoa zuten Geroa Bai, EH Bildu, Ahal Dugu eta Nafarroako Ezker Batua alderdien aldeko bozkekin Nafarroako Foru Erkidegoan Ikurrina udaletxe eta eraikin ofizialetan jartzea debekatzen duen Nafarroako Ikurren Legearen aldaketa eskaeraren proposamena onartu zen.
Mundua
- 1936 – Lluís Companys Bartzelonara itzuli zen Generalitatearen kargu egiteko.
- 1954 – AEBen proba nuklearrak 23 marinel japoniar harrapatu zituen Bikini atoloian. Fukuryu Maru arrantzontzian zeuden pertsonak hauts erradioaktiboz kutsatu zituzten.
- 1958 – Fulgencio Batistak uko egin zion Kuban batasun nazionaleko Gobernu bat osatzeko apezpikutza katolikoak egin zion deiari.
- 1979ko Espainiako hauteskunde orokorrak.
- 1992 – Bosnia-Herzegovinak independentzia lortu zuen.
- 2011 – Shabhaz Bhatti gutxiengoen ministro pakistandarra erail zuten.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 1991 – The Doors filma estreinatu zen, Oliver Stonek zuzendu eta Val Kilmer, Meg Ryan, Kyle MacLachlan, Frank Whaley, Kevin Dillon, Kathleen Quinlan, Billy Idol eta Josh Evans aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
- 2006 – Donostiako Ibaeta auzoan Lautximeneta pilotalekua inauguratu zen.
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1743 – Bruno Hezeta, euskal herritar itsasgizon eta ofiziala (h. 1807).
- 1787 – Jose Maria Ezpeleta Enrile, nafar aristokrata eta militarra (h. 1847).
- 1877 - Enrique Goiri, bizkaitar futbolaria (h. 1925).
- 1882 – Gotzon Bidaurratzaga Lazpita, euskal mediku naturista (h. 1971).
- 1884 – Angel Lecue Oleaga, txistularia (h. 1972).
- 1899 – Aingeru Irigarai, nafar sendagile, idazle eta euskaltzain osoa (h. 1983).
- 1902 – Carlos de Haya, bizkaitar hegazkinlaria, Gerra Zibil garaian matxinoen alde egin zuena (h. 1938).
- 1903 – Angelita Bilbao Bilbao, bizkaitar ekintzaile politiko abertzalea (h. 1990).
- 1905 – Édouard Duhour, euskal atleta (h. 1969).
- 1913 – Anjel Lekuona Beitia, bizkaitar gudaria, nazien kontzentrazio esparru batean eraila izan zena (h. 1945).
- 1915 – Anjel Goenaga, euskal idazlea (h. 1974).
- 1919 – Ángel Calvo, bizkaitar futbolari eta futbol entrenatzailea (h. 1990).
- 1924 – Édouard Caillau, euskal aktore eta umorista (h. 1990).
- 1929 – José Ángel Sánchez Asiain, bizkitar enpresaburu eta ekonomialaria (h. 2016).
- 1933 – Ángel de Tomás Agirre, gipuzkoar futbolaria (h. 2018).
- 1939 – Miguel Blanco, nafar futbol entrenatzaile ohia.
- 1943 – Jose Angel Iribar, Txopo, Athleticen historiako futbolari ospetsuenetako bat eta Euskal futbol selekzioaren entrenatzailea.
- 1945 – Fidel Uriarte, euskal herritar futbolaria (h. 2016).
- 1949 – Ángel Gabilondo, gipuzkoar katedradun eta politikaria.
- 1957 – Millan Telleria, gipuzkoar bertsolaria.
- 1959 – Jose Angel Corres, bizkaitar enpresaburua eta politikaria.
- 1961 – Lourdes Bedia, gipuzkoar aktorea.
- 1970 – Fernando Sapo, euskal herrian bizi den aragoiar abeslaria.
- 1971 – Jon Altuna Iraola, Mondragon Unibertsitateko errektoreorde akademikoa.
- 1972 – Claudia Behobide, iraupen-lasterketetako kgipuzkoar orrikalaria.
- 1973 – Itxaso Etxebarria Astondoa, arabar funtzionario, kazetari eta politikaria.
- 1977 – Jon Urzelai, gipuzkoar futbolaria.
- 1978 – Marisol Gil, Bilbon bizi den espainiar zinemagilea.
- 1983 – Jaione Camborda, gipuzkoar zinema gidoigilea eta zinema zuzendaria.
- 1985 – Joseba Larratxe, Josevisky, gipuzkoar komikigilea.
- 1990 – Miren Amuriza, bizkaitar bertsolaria.
- 2002 – Izan Gutiérrez, arabar futbolaria.
- 2003 – Iker Varela, bizkaitar futbolaria.
Mundua
- 1105 – Alfontso VII.a Gaztelakoa, Gaztela eta Leongo erregea eta Imperator totius Hispaniae (h. 1157).
- 1445 – Sandro Botticelli, italiar margolaria (h. 1510).
- 1456 – Ladislao II.a Bohemiakoa eta Hungariakoa, Bohemia, Hungaria eta Kroaziako erregea (h. 1516).
- 1532 – Hector de Rochefort d'Ally, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (j. c. 1467).
- 1552 – Ana Cleveskoa, alemaniar noblea (h. 1632).
- 1683 –
- Tsangyang Gyatso, seigarren Dalai Lama (h. 1706).
- Karolina Ansbachekoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea (h. 1737).
- 1795 – Regina Wauters, belgikar enpresaburu eta garagardogilea (h. 1874).
- 1810 – Frederic Chopin, poloniar konpositore eta piano-jotzailea (h. 1849).
- 1812 – Augustus Pugin, ingeles arkitekto, diseinatzaile, artista eta kritikaria (h. 1852).
- 1814 – Justin Cénac-Moncaut, frantziar idazle eta historialaria (h. 1871).
- 1827 – Cayo Vea-Murguía, espainiar politikari progresista, Bizkaiko gobernadore zibila (h. 1883).
- 1837 – William Dean Howells, estatubatuar eleberrigile, literatura kritikari eta antzerkigilea (h. 1920).
- 1839 – Luigi Pelloux, Italiako lehen ministroa (h. 1924).
- 1841 – Luigi Luzzatti, Italiako lehen ministroa (h. 1927).
- 1842 – Nikolaos Gyzis, greziar margolaria (h. 1901).
- 1849 – William Russel Dudley, estatubatuar botanikoa (h. 1911).
- 1852 – Théophile Delcassé, frantziar politikaria (h. 1923).
- 1858 – Georg Simmel, alemaniar soziologoa eta filosofoa (h. 1918).
- 1868 – Sophie Chotek, Franz Ferdinand Austriakoaren emaztea (h. 1914).
- 1876 – Henri de Baillet-Latour, belgikar aristokrata, Nazioarteko Batzorde Olinpikoko hirugarren presidentea (h. 1942).
- 1880 –
- Albert Alain, frantziar organista eta konpositorea (h. 1971).
- Lytton Strachey, ingeles idazle eta kritikaria (h. 1932).
- 1886 – Oskar Kokoschka, austriar margolaria, marrazkilaria, grabatzailea, poeta eta antzerkigilea (h. 1980).
- 1892 – Akutagawa Ryunosuke, japoniar idazlea (h. 1927).
- 1897 –
- Shoghi Effendi, Bahá'í fedearen burua eta zaindaria (h. 1957).
- Llorenç Villalonga, katalanez zein gaztelaniaz idatzi zuen kataluniar idazlea (h. 1980).
- 1904 – Glenn Miller, estatubatuar musikagile, tronboi-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (h. 1944).
- 1906 – Phạm Văn Đồng, Ipar Vietnamgo lehen ministroa (h. 2000).
- 1910 –
- Archer Martin, britainiar kimikaria, 1952ko Kimikako Nobel Saria (h. 2002).
- David Niven, ingeles aktorea (h. 1983).
- 1914 – Ralph Ellison, estatubatuar idazlea (h. 1994).
- 1917 –
- Robert Lowell, estatubatuar olerkaria (h. 1977).
- Fadwa Tuqan, palestinar poeta, mundu arabiarrean "Palestinako poeta" bezala ezaguna (h. 2003).
- 1918 – João Goulart, Brasilgo 24. presidentea (h. 1976).
- 1919 – Reg Sprigg, australiar geologo eta kontserbazionista, Ediacara aztarnategia aurkitzeagatik ezaguna (h. 1994).
- 1921 – Richard Wilbur, estatubatuar olerkari eta itzultzailea (h. 2017).
- 1922 – Isaak Rabin, Israelgo lehen ministroa (h. 1995).
- 1924 – Elena Cernei errumaniar mezzo-sopranoa (h. 2000)
- 1925 –
- Vicenta Cortés Alonso, espainair artxibozaina, ikertzailea eta irakaslea (h. 2021).
- Bélgica Adela Mirabal, Mirabal ahizpetako bat (h. 2014).
- 1927 –
- Harry Belafonte, estatubatuar abeslari, aktore eta giza eskubideen aldeko borrokalaria (h. 2023).
- Salvador Paniker, kataluniar ingeniaria, filosofo eta idazlea (h. 2017).
- 1928 – Jacques Rivette, frantziar zinemagilea eta kritikaria (h. 2016).
- 1930 – Gastone Nencini, italiar txirrindularia (h. 1980).
- 1931 –
- Lamberto Dini, Italiako lehen ministroa.
- Richard Rive, hegoafrikar idazlea, Hego Afrikako kontakizun labur idazle hoberentzat hartua (h. 1989).
- 1934 – Jacques Chessex, suitzar idazlea (h. 2009).
- 1936 – Jean-Edern Hallier, frantziar idazlea (h. 1997).
- 1937 – Tupuola Tufuga Efi, Samoako estatuburua.
- 1939 –
- Leo Brouwer, kubatar konpositore eta gitarra-jotzailea.
- Tzvetan Todorov, bulgariar-frantziar hizkuntzalaria eta literaturaren teorialaria (h. 2017).
- 1944 – Roger Daltrey, ingeles musikari, abeslari eta aktorea, The Who rock taldeko kide sortzailea.
- 1945 – Wilfried Van Moer, belgikar futbolaria (h. 2021).
- 1946 – Jan Kodeš, txekiar tenislari ohia.
- 1947 – Alan Thicke, kanadar aktore, ekoizle, gidoigile eta kantautorea (h. 2016).
- 1949 – Carlos Soria, argentinar abokatu eta politikaria (h. 2012).
- 1951 – Scott Ross, estatubatuar piano eta klabezin jotzailea (h. 1989).
- 1952 – Alain Paco, frantziar errugbilaria.
- 1953 –
- Carlos Queiroz, portugaldar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- M. K. Stalin, indiar politikaria.
- 1954 –
- Blaine Higgs, kanadar politikaria, Brunswick Berriko lehen ministroa.
- Ron Howard, estatubatuar aktore, zuzendari eta ekoizlea.
- 1955 –
- Denis Mukwege, kongotar ginekologoa, 2018ko Bakearen Nobel Saria.
- Clara Sánchez, espainiar idazlea, filologoa eta Espainiako zineman espezialista.
- 1956 –
- Dalia Grybauskaitė, Lituaniako presidentea.
- Georgina Spelvin, estatubatuar aktore porno ohia.
- 1959 – Manuel Marchena, espainiar epailea.
- 1960 – María Ángela Nieto, espainiar zientzialaria, Biokimikan eta Biologia Molekularrean doktorea.
- 1961 –
- David Cantero, espainiar kazetari eta telebista aurkezlea.
- Koichi Hashiratani, japoniar futbolari ohia.
- 1966 – Delphine de Vigan, frantziar idazlea.
- 1967 – Stuart Conquest, britainiar xake jokalaria.
- 1969 – Javier Bardem, espainiar aktorea.
- 1970 –
- Manuel García, txiletar abeslari eta musikagilea.
- Paco Vidarte, espainiar filosofoa, idazlea eta LGTBQ eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2008).
- 1971 – Tyler Hamilton, estatubatuar txirrindulari ohia.
- 1973 – Ryan Peake, Nickelback taldeko gitarra-jotzailea.
- 1974 – Damon Johnson, estatubatuar jatorriko islandiar saskibaloi jokalari ohia.
- 1975 – Valentina Monetta, sanmarinoar abeslaria.
- 1977 – Esther Cañadas, espainiar modelo eta aktorea.
- 1978 – Jensen Ackles, estatubatuar aktore eta zuzendaria.
- 1980 – Javier Ibarra, Kase-O, zaragozar rapero eta konpositorea.
- 1981 – Párvusz, hungariar artista grafikoa.
- 1982 –
- Enrique Corrales, espainiar futbolari ohia.
- Juan Manuel Ortiz, espainiar futbolaria.
- 1983 –
- Mary Kom, indiar boxeolaria, munduko sei txapelketatan domina bat irabazi duen emakume boxeolari bakarra.
- Lupita Nyong'o, mexiko-kenyar aktore eta modeloa.
- 1987 – Kesha, estatubatuar abeslari, rapper eta musikagilea.
- 1989 –
- Natsuko Hara, japoniar futbolari ohia.
- Carlos Vela, mexikar futbolaria.
- 1994 –
- David Babunski, mazedoniar futbolaria.
- Justin Bieber, kanadar abeslaria.
- 2001 – Jesus Owono, ekuatoreginear futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1803 – José de Urrutia y de las Casas, bizkaitar militar eta ingeniaria, Madrilen (j. 1739).
- 1823 – Pierre-Jean Garat, Frantziako Orfeo, Lapurdiko opera-abeslari eta musikagile ospetsua, Parisen (j. 1762).
- 1915 – Jose Manuel Etxeita, euskal idazlea (j. 1842).
- 1922 – Rafael Moreno, Pichichi, Bilboko Athletic Klubeko jokalaria (j. 1892).
- 1948 – Nikolas Mugika, gipuzkoar margolaria (j. 1885).
- 1961 – Manuel Arrillaga, traineru estropadetako patroi ospetsuenetakoa (j. 1879).
- 1967 – Jose Maria Beobide, euskal musikagile eta organo-jotzailea (j. 1882).
- 1972 – Jesus Luisa Esnaola, gipuzkoar dantzaria, koreografoa eta Euzko Gudarosteko komandantea (j. 1904).
- 1983 – Martin Jose Mugiro, nafar atleta eta futbolaria (j. 1906).
- 1984 –
- Félix de los Heros, bizkaitar futbolaria, Mexiko Hirian (j. 1910).
- Didier Lafitte, Iparretarrak erakunde armatuaren lapurtar kidea, frantses poliziak eraila (j. c. 1960).
- 1986 – Alfredo Donnay, gasteiztar poeta eta Arabako herri-abestien konpositorea (j. 1894).
- 2006 – José Luis Castejón, nafar sindikalista eta politikaria (j. 1950).
Mundua
- 492 – Felix III.a, Aita santua.
- 965 – Leon VIII.a, Aita santua.
- 1058 – Ermesenda Carcasonakoa, Bartzelonako kondesa.
- 1320 – Ayurbarwada Buyantu Khan, Yuan dinastiako laugarren enperadorea (j. 1285).
- 1643 – Girolamo Frescobaldi, italiar musikagilea eta organo-jotzailea (j. 1583).
- 1697 – Francesco Redi, italiar sendagilea, naturalista eta olerkaria (j. 1626).
- 1704 – Joseph Parrocel, frantziar margolaria eta marrazkigilea (j. 1646).
- 1773 – Luigi Vanvitelli italiar arkitekto eta margolaria (j. 1700).
- 1792 – Leopoldo II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1747).
- 1841 – Claude-Victor Perrin, frantziar mariskala eta Belluneko dukea (j. 1764).
- 1855 – Georges Louis Duvernoy, frantziar anatomista eta naturalista (j. 1777).
- 1865 – Ana Paulowna Romanova, Herbehereetako erregina ezkontidea (j. 1795).
- 1870 – Francisco Solano López, Paraguaiko presidentea (j. 1827).
- 1897 – Jules de Burlet, Belgikako lehen ministroa (j. 1844).
- 1906 – José María de Pereda, kantabriar eleberrigilea (j. 1833).
- 1911 – Jacobus Henricus van't Hoff, herbeheretar kimikaria, 1901eko Kimikako Nobel Saria (j. 1852).
- 1912 – Ludvig Holstein-Ledreborg, Danimarkako lehen ministroa (j. 1839).
- 1921 – Nikolas I.a Montenegrokoa, Montenegroko erregea (j. 1841).
- 1938 – Gabriele D'Annunzio, italiar idazlea (j. 1863).
- 1940 –
- Dolores García-Negrete Ruiz Zarco, espainiar politikaria (j. 1886).
- A. H. Tammsaare, estoniar idazlea (j. 1878).
- 1943 – Alexandre Yersin, frantziar-suitzar bakteriologoa (j. 1863).
- 1952 –
- Mariano Azuela, mexikar idazlea (j. 1873).
- Gregory La Cava, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1892).
- 1956 – Touria Chaoui, marokoar hegazkinlaria, 16 urterekin Marokoko lehen emakume pilotua izatera heldu zena (j. 1936).
- 1958 – Giacomo Balla, italiar margolari, arte irakasle eta olerkaria (j. 1871).
- 1960 – Irina Kakhovskaia, errusiar-ukrainar iraultzailea, ezkerreko eseristen fundatzaileetako bat (j. 1887).
- 1964 – José Antonio Ubierna, espainiar legelari eta politikaria, Bizkaiko gobernadore zibila (j. 1876).
- 1970 – Toshio Iwatani, japoniar futbolaria (j. 1925).
- 1977 – Pietro Francisci, italiar zinemagilea (j. 1906).
- 1979 – Mustafa Barzani, Mullah Mustafa, buruzagi kurdua (j. 1903).
- 1980 – Áurea Lucinda Javierre, espainiar artxibozaina eta historialaria, Artxibo Historikoak antolatzen egindako lanagatik nabarmena (j. 1898).
- 1981 – Consuelo Rubio, espainiar soprano eta mezzosopranoa (j. 1927).
- 1982 – Frank Sargeson, zeelandaberritar idazlea (j. 1903).
- 1983 – Arthur Koestler, hungariar eleberrigile, kazetari eta saiakeragilea (j. 1905).
- 1984 – Jackie Coogan, estatubatuar aktorrea (j. 1914).
- 1985 – Charlotte Delbo, frantziar idazlea, Frantziako Erresistentziako kidea eta nazien kontzentrazio-esparruetatik bizirik ateratako lekukoa (j. 1913).
- 1987 – Bertrand de Jouvenel, frantziar idazle eta politikaria (j. 1903).
- 1991 –
- Edwin Herbert Land, estatubatuar fisikari eta asmatzailea, Polaroid Corporation enpresaren sortzaileetako bat (j. 1909).
- Louis Saguer, alemaniar-frantziar musikagilea (j. 1907).
- 1995 – Georges J. F. Köhler, alemaniar biologoa izan zen. 1984ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1946).
- 1996 – Vergílio Ferreira, portugaldar idazlea (j. 1916).
- 2009 – Pepe Rubianes, katalunian bizi izandako galiziar aktore eta antzerki-zuzendaria (j. 1947).
- 2014 – Alain Resnais, bretoi zinemagilea (j. 1922).
- 2015 – Joshua Fishman, estatubatuar hizkuntzalaria (j. 1926).
- 2017 –
- Yasuyuki Kuwahara, japoniar futbolaria (j. 1942).
- Alejandra Soler, valentziar militante komunista (j. 1913).
- 2019 –
- Zhores Alferov, sobietar eta errusiar fisikaria, 2000ko Fisikako Nobel Saria (j. 1930).
- Kevin Roche, irlandar jatorriko estatubatuar arkitektoa (j. 1922).
- 2020 – Ernesto Cardenal, nikaraguar teologo, apaiz katoliko eta poeta (j. 1925).
- 2021 – Enrique San Francisco, espainiar aktore eta umorista (j. 1955).
- 2022 –
- Alevtina Koltxina, sobietar iraupen-eskiatzailea (j. 1930).
- Jevhen Malyxev, ukrainar biatleta eta militarra (j. 2002).
- 2023 –
- Souley Abdoulaye, Nigerko lehen ministroa (j. 1956).
- Just Fontaine, frantziar futbolaria (j. 1933).
- 2024 –
- Iris Apfel, estatubatuar enpresaburu, barne-diseinatzaile eta moda ikonoa (j. 1921).
- Akira Toriyama, japoniar mangaka (j. 1955).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Gotzon.
- Jaiak: Angeluko festen hasiera.
- Bazterkeria Zero Eguna
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2393
Multimedia: 1 March / Q2393
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
