Tajikistan

Bendera	Jata

Cogan kata: TiadaLagu kebangsaan: Surudi MilliIbu negaraDushanbe
38°33′N 68°48′E / 38.550°N 68.800°E / 38.550; 68.800Bandar terbesarIbu negaraBahasa rasmiTajik^[1]DemonimOrang TajikKerajaanKesatuan, republik berpresidenEmomalii RahmonOqil Oqilov Kemerdekaan8759 September 199125 Disember 1991 Keluasan143,100 km² (55,300 bt²) (ke-95)0.3Populasi7,123,874¹ (100¹)6,127,00045/km² (116.5/sq mi) (151)KDNK (PPP)2019$16.43 billion$2,306KDNK (nominal)2019$4.344 billion$609HDI (2019)0.701^[2]
tinggi · ke-127Mata wangSomoni
(TJS)Zon waktuUTC+5 (TJT)Kod panggilan+992Kod ISO 3166TJDPT internet.tj

Tajikistan (disebut /təˈdʒɪkɨstæn/ atau /təˈdʒiːkɨstæn/; Bahasa Tajik: Тоҷикистон, disebut tɔʤikɪsˈtɔn, atau [tɒːʤikɪsˈtɒn], Bahasa Parsi: تاجیکی‎, tojikí), secara rasmi bernama Republik Tajikistan (Bahasa Tajik: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Jumhurii Tojikiston) ialah sebuah negara dikelilingi daratan serta bergunung-ganang yang terletak di Asia Tengah. Negara ini bersempadan dengan Afghanistan di selatan; Uzbekistan di barat; Kyrgyzstan di utara, dan China di timur. Tajikistan juga terletak bersebelahan dengan Pakistan, tetapi kedua-dua negara ini dipisahkan oleh koridor Wakhan.

Republik Tajikistan merupakan tempat asal orang-orang Tajik yang berkongsi budaya dan sejarah dengan orang-orang Iran, dan bertutur dalam bahasa Tajik yang amat berkait dengan bahasa Parsi. Negara ini yang pada satu ketika merupakan tempat Empayar Samanid yang terkenal, kemudian menjadi salah satu republik Kesatuan Soviet pada abad ke-20, dan dikenali sebagai Republik Sosialis Soviet Tajik.

Bagaimanapun, selepas kemerdekaan, Tajikistan mengalami perang saudara yang mengakibatkan kemusnahan, dan yang berlangsung sejak tahun 1992 sehingga 1997. Sejak keakhiran perang ini, kestabilan politik dan bantuan asing telah membenarkan ekonomi negara ini untuk bertumbuh. Sumber-sumber semula jadinya seperti kapas dan aluminium telah amat menyumbang kepada kemajuannya yang tetap.

Nama

"Tajikistan" bermaksud "Tanah Tajik". Sesetengah orang mempercayai bahawa nama "Tajik" merupakan rujukan geografi untuk puncak (Taj) Pusat banjaran Pamir.

Tajikistan sering dieja sebagai Tadjikistan atau Tadzhikistan dalam bahasa Inggeris, akibat transliterasi daripada perkataan Rusia Таджикистан. Abjad Rusia tidak mempunyai huruf j untuk mewakili fonem /ʤ/ dan oleh itu, дж, atau dzh telah digunakan. Tadzhikistan merupakan ejaan alternatif yang paling biasa dan telah digunakan secara meluas dalam kepustakaan bahasa Inggeris yang berasal daripada sumber-sumber Rusia. Tadjikistan ialah ejaan dalam bahasa Perancis, dan kekadang dijumpai dalam teks bahasa Inggeris. Cara untuk menulis "Tajikistan" dalam skrip Parsi-Arab ialah: تاجکستان.

Perbalahan menyelubungi istilah yang betul untuk digunakan bagi rujukan kepada orang-orang dari Tajikistan. Perkataan Tajik sebenarnya merupakan istilah tradisional yang digunakan untuk memerikan orang-orang dari Tajikistan dan muncul secara meluas dalam kepustakaan. Tetapi politik etnik Asia Tengah telah menjadikan perkataan Tajik sebagai satu perkataan yang penuh dengan perbalahan kerana perkataan ini dikatakan membayangkan bahawa Tajikistan seakan-akan hanya merupakan negara untuk etnik Tajik, dan bukannya untuk etnik-etnik yang lain seperti Uzbek, dan Rusia. Selain itu, penduduk-penduduk Pamiri di Gorno-Badakhshan juga telah mencuba mewujudkan sebuah identiti etnik yang berbeza dengan identiti etnik Tajik. Bagaimanapun, terdapat sepersetujuan yang semakin bertambah bahawa perkataan "Tajikistani" yang tidak bersifat etnik, dan yang merangkumi kedua-dua etnik Tajik serta etnik-etnik bukan Tajik, merupakan istilah yang tepat untuk merujuk kepada orang-orang Tajikistan.

Sejarah

Zaman Soviet

Selepas berlaku Revolusi Oktober pada 1917, golongan Basmachi mengisytiharkan perang kepada pihak Bolshevik untuk mengekalkan kemerdekaan, tetapi gagal selepas empat tahun.

Pada 1924, Republik Sosialis Soviet Autonomi Tajikistan ditubuhkan dan merupakan sebahagian daripada Republik Sosialis Soviet Uzbekistan. Pada 16 Oktober 1929, Republik Sosialis Soviet Tajikistan pula diasaskan dan menjadi republik persatuan Soviet pada 5 Disember pada tahun sama.

Kemerdekaan

Pada akhir 1980-an, golongan nasionalis Tajikistan mula meluahkan hasrat untuk mendapatkan hak yang lebih baik. Gangguan akibat perkara ini tidak dirasai republik hingga 1990. Pada 9 September 1991, Tajikistan mengisytiharkan kemerdekaan dan tarikh tersebut disambut sebagai Hari Kemerdekaan di Tajikistan. Beberapa bulan kemudian, Kesatuan Soviet terbubar. Pada 25 Disember, Tajikistan menyertai Komanwel Negara-Negara Merdeka.^[3]

Sejurus selepas kemerdekaan, Tajikistan mengalami perang saudara antara puak-puak Tajikistan yang berdasarkan kesetiaan kepada suku mereka.^[4] Perang saudara ini menyebabkan anggaran 100 ribu orang terbunuh dan kira-kira 1.2 orang pelarian terhasil di dalam dan luar Tajikistan. Anggaran kerugian akibat perang ini ialah 10 bilion dolar.^[5] Perang ini tamat pada 1997 apabila Emomalii Rahmon dan pihak pembangkang menandatangani perjanjian gencatan senjata yang diseliakan oleh pihak PBB.

Politik

Tajikistan secara rasminya ialah negara republik berpresiden, dan menjalankan pilihan raya bagi memilih Presiden dan wakil-wakil Parlimen. Namun begitu, sistem politik ini ialah sistem parti dominan; kerajaan Tajikistan selalu dikawal oleh Parti Demokratik Rakyat Tajikistan yang sering mendapat majoriti dalam Parlimen. Emomalii Rahmon telah menjadi Presiden Tajikistan sejak November 1994.

Geografi

Tajikistan ialah negara dikelilingi daratan serta negara terkecil di Asia Tengah, dengan keluasan kira-kira 142,600 km². Tajikistan memiliki sempadan yang amat tidak sekata dan bersempadan dengan China, Afghanistan, Uzbekistan dan Kyrgyzstan. Kebanyakan garisan sempadan Afghanistan-Tajikistan menuruti Amu Darya dan sungai Panj.^[6]

Kebanyakan kawasan Tajikistan dilitupi oleh gunung-ganang Pergunungan Pamir dan lebih separuh kawasan negara berketinggian melebihi 3,000 meter dari paras laut. Kawasan tanah rendah hanya terletak di kawasan utara, yakni kawasan Lembah Fergana dan kawasan sungai Kofarnihon dan Vakhsh di selatan yang membentuk Amu Darya. Puncak tertinggi negara ialah Puncak Ismail Samani dengan ketinggian 7,495 meter.

Iklim Tajikistan ialah iklim benua, subtropika dan agak kontang, serta banyak bergantung dengan ketinggian.

Bahagian pentadbiran

Tajik terbahagi kepada 4 bahagian pentadbiran. Bahagian pentadbiran tersebut ialah wilayah-wilayah (viloyat) Sughd dan Khatlon, wilayah autonomi Gorno-Badakhshan, dan Rantau Subordinasi Parti Republikan (RRP – Raiony Respublikanskogo Podchineniya dalam Bahasa Rusia; dahulunya dikenali sebagai Karotegin Province). Setiap kawasan dibahagikan kepada beberapa daerah (Bahasa Tajik: Ноҳия, nohiya atau raion), yang dipecah bahagi kepada jamoat (unit-unit pemerintahan sendiri, peringkat kampung). Pada tahun 2006, terdapat 58 buah daerah dan 367 jamoat dalam Tajikistan.^[7]

Bahagian	ISO 3166-2	Ibu negeri	Saiz kawasan (km²)	Populasi (2006)
Sughd	TJ-SU	Khujand	25,400	2,060,900
Rantau Subordinasi Parti Republikan	TJ-RR	Dushanbe	28,600	1,531,300
Khatlon	TJ-KT	Qurghonteppa	24,800	2,463,300
Gorno-Badakhshan	TJ-BG	Khorugh	64,200	218,400

Rujukan: Populasi dan saiz kawasan diambil daripada State Statistical Committee of Tajikistan^[7]

Ekonomi

Nilai KDNK berdasarkan pariti kuasa beli pada 2015 bagi negara ini ialah AS$23.31 billion dengan pertumbuhan ekonomi dicatatkan sebanyak tiga peratus.^[8][9] Kadar inflasi Tajikistan ialah 5.8% pada 2015.^[9] Kira-kira 20% penduduk Tajikistan hidup dengan pendapatan di bawah AS$1.25 sehari mengikut sesetengah rujukan.^[10]

Pertanian

Pada zaman Soviet, kapas merupakan hasil pertanian utama Tajikistan, tetapi merudum selepas kemerdekaan. Kapas merangkumi 60% hasil pertanian negara, menyokong 75% penduduk luar bandar dan menggunakan 45% tanah pertanian dengan saliran.^[11] Selain kapas, hasil-hasil pertanian utama termasuklah bijirin (lazimnya gandum), ubi kentang, sayur-sayuran, buah-buahan dan beras.

Demografi

Populasi Tajikistan ialah kira-kira 8.9 juta orang mengikut perangkaan rasmi kerajaan Tajikistan pada awal 2018. Pada 26 Mei 2018, jumlah ini disahkan mencapai 9 juta orang.^[12] Etnik utama ialah etnik Tajik, tetapi kumpulan etnik Uzbek dan Rusia juga menetap di Tajikistan, namun berkurangan akibat emigrasi.^[13]

Bahasa

Bahasa rasmi Tajikistan ialah bahasa Tajik, suatu variasi bahasa Parsi, tetapi bahasa Rusia turut diiktiraf. Sebuah pemindaan pada perlembagaan negara pernah dilakukan untuk menghentikan penggunaan bahasa Rusia dalam semua hal ehwal rasmi, tetapi ditarik balik. Bahasa Rusia digunakan sebagai bahasa antara etnik-etnik di Tajikistan.

Agama

Secara rasmi, Tajikistan ialah sebuah negara sekular. Kebanyakan penduduk Tajikistan adalah beragama Islam yang berpegang dengan mazhab Hanafi. Mazhab ini juga diiktiraf oleh kerajaan Tajikistan pada 2009.^[16] Kira-kira 87%–95% daripada penduduk Muslim Tajikistan ialah Sunni, 3% Syiah dan selebihnya tanpa mazhab.^[17][18] Agama-agama lain yang dianuti penduduk Tajikistan ialah Gereja Ortodoks Rusia, Protestan, Majusi dan Buddha. Kira-kira 500 orang penganut Yahudi hidup di Tajikistan dengan separuh daripada mereka menetap di ibu kota, Dushanbe.^[19]

Lihat juga

• Anjoman e Payvand
• Senarai negara
• Orang Yaghnobi
• Sughd

Bacaan tambahan

• Historical Dictionary of Tajikistan oleh Kamoludin Abdullaev dan Shahram Akbarzadeh
• Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia oleh Monica Whitlock
• Tajikistan: Disintegration or Reconciliation oleh Shirin Akiner
• Tajikistan: The Trials of Independence oleh Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili dan Frederic Grare

Nota kaki

Pautan luar

Ketahui lebih lanjut tentang Tajikistan di Wikipedia:
	Takrifan dari Wikikamus
	Imej dan media dari Commons
	Sumber pembelajaran dari Wikiversity
	Berita dari Wikiberita
	Petikan dari Wikipetikan
	Teks sumber dari Wikisumber
	Buku teks dari Wikibuku

• Buku Fakta Dunia CIA: Rencana mengenai Tajikistan Diarkibkan 2007-05-09 di Wayback Machine.
• Profil Negara BBC: Tajikistan
• Khovar: Agensi berita Tajikistan
• Pintu Masuk Perkembangan Tajik
• Laman web neweurasia: Blog Tajikistan
• Maklumat dan gambar foto Pelancong Tajikistan

Koordinat: 38° U 68° T