Middle Stone Age

Dit artikel behandelt de Afrikaanse prehistorie. Voor overige betekenissen, zie Mesolithicum

De Middle Stone Age (MSA[1]) is een periode van Afrikaanse prehistorie, die ongeveer 300.000 jaar geleden begon aan het einde van de Early Stone Age en eindigde rond 50 tot 25.000 jaar geleden met het begin van de Later Stone Age.[2] Deze periode wordt beschouwd als het Afrikaanse equivalent van het Europese Midden-paleolithicum.[3] Uit de tijd van het ontstaan van de MSA-cultuur komen ook de fossielen met typische kenmerken van de vroege moderne mens.

Tweezijdige scherf van de Blombos grot, Zuid-Afrika. Schaal balk= 5 cm.
Tekening op een steen gevonden in de Apollo 11-grot, Namibia, 27.500-25.500 BP

Cultuur en gedrag

Technologie: Werktuigen e.d.

Er zijn verschillende regionale assemblages in Afrika die gerekend worden tot de MSA-cultuur.[4][5] Daartoe behoort het Atérien in het Atlasgebergte van Marokko en Algerije.[6] Er zijn ook MSA-artefacten aangetroffen in Zaïre (Congo) (Lupembam) en Zimbabwe (Bambatan). In Zuid-Afrika worden de Pietersburg- en Howeson's Poort-industrieën tot deze cultuur gerekend.[7]

Het wordt gekenmerkt door tweezijdig bewerkte stenen punten, die soms versierd zijn. De werktuigen van de Howensons Poort-industrie waren vrij geavanceerd en komen overeen met voorwerpen, die in het vroege begin van het Laat-paleolithicum in het Nabije Oosten werden gemaakt.[8] Zo hebben archeologen messen aangetroffen, waarvan de handrug glad was gemaakt.

Ook werktuigen van been zijn in het MSA aangetroffen, met als hoogtepunt de fraaie harpoenpunten uit Congo (ca. 80.000 jaar oud).[9] Ook de afstanden (tot meer dan 100 km) waarover materiaal vervoerd wordt in het MSA zijn nauwelijks anders dan in het Midden-Paleolithicum.

In MSA-vindplaatsen zijn ook bewijzen voor tentachtige constructies gevonden: paalgaten, greppeltjes en zelfs mysterieuze stapels stenen.[9][10]

Cultuur

Behalve de kralen en de okerkrassen uit Zuid-Afrika komen sieraden en kunstvoorwerpen weinig voor in het MSA. Wel is er een overvloedig gebruik van oker, al dan niet in potloodvorm, wat volgens McBrearty en Brooks wijst op lichaamsversiering.[11]

In de Blombosgrot (Zuid-Afrika)[12] en de Apollo 11-grot in Namibië, hebben onderzoekers naast werktuigen ook sieraden[13] en met tekeningen versierde stenen aangetroffen.[7] Voor het maken van werktuigen, zoals messen, speer- en pijlpunten, maakten de vroege anatomisch moderne mensen niet alleen gebruik van steen, maar ook van beenderen en wellicht ook hout.[14] Ook oker is in grote hoeveelheden in de Blombosgrot aangetroffen.[15] Oker heeft geen praktisch nut. Het dient alleen als kleurstof voor rituele, ceremoniële handelingen en voor het decoreren van voorwerpen.

Leefwijze

In de Klasies River-grotten in Zuid-Afrika hebben archeologen vele sporen aangetroffen, die een beeld geven van de leefwijze van de MSA-mensen.[16] De Klasies River mensen aten schelpdieren, antilopen, zeehonden, pinguïns, en plantaardig voedsel. In haarden werd het voedsel geroosterd. De grotten werden niet permanent bewoond. Ze bleven slechts een paar weken, waarna ze blijkbaar hun primaire voedselbron het wild volgden.

Naast onder andere stenen werktuigen en botresten hebben de onderzoekers aanwijzingen voor kannibalisme aangetroffen: Tussen de voedselresten troffen de onderzoekers menselijke overblijfselen aan. Op menselijke beenderen werden snijtekens gevonden. De onderzoekers groeven ook door vuur zwartgeblakerde schedels op.

De mensen van de MSA-cultuur laten een levenswijze en gedrag zien, die "modern" aandoen.

Buiten Afrika

Rond 125.000-100.000 jaar geleden vond een migratie van vroege moderne mensen vanuit Oost-Afrika via de Straat van Hormuz en het zuiden van het Arabisch Schiereiland naar het zuiden van Eurazië plaats. Omstreeks 50.000 v.Chr. had de moderne mens de neanderthaler in het Midden-Oosten verdrongen. In Europa en West-Azië ontstonden samenlevingen van mensen met culturele uitingen van vergelijkbaar hoogstaand niveau.[7]

Afbeeldingen

  • Ligging van de Blombos-grot in Zuid-Afrika.
    Ligging van de Blombos-grot in Zuid-Afrika.
  • Schelpen gevonden in de Blombos-grot, Zuid-Afrika. In de schelpen zijn gaten geboord of gesneden. Wellicht dienden ze als halssieraad.
    Schelpen gevonden in de Blombos-grot, Zuid-Afrika. In de schelpen zijn gaten geboord of gesneden. Wellicht dienden ze als halssieraad.
  • Atériense-punt uit Noord-Afrika
    Atériense-punt uit Noord-Afrika

Zie ook

Bronnen en verwijzingen

Externe links

  • Rhafas-grot in Marokko. Een voorbeeld van een archeologische opgraving uit de Atérien-periode
  • Informatie over opgravingen, waaronder van het Atérien in Marokko

Literatuur

  • (en) Tryon, Christian A. et al. (2008): The Middle Stone Age of the northern Kenyan Rift: age and context of new archaeological sites from the Kapedo Tuffs In: Journal of Human Evolution. 55(4), October 2008, pp. 652-664
  • (en) Villa, P., Delagnes, A.; Wadley, L. (2005): A late Middle Stone Age artifact assemblage from Sibudu (KwaZulu-Natal) : comparisons with the European Middle Paleolithic. In: Journal of Archaeological Science, 32, pp. 399-422.
  • (en) Wadley, L.; Whitelaw, G. (2006): Middle Stone Age research at Sibudu Cave, Southern African Humanities, 18 (1), 341 p.

Voetnoten

  1. ↑ MSA is een afkorting van 'Middle Stone Age'. Dit begrip wordt voornamelijk in de Engelstalige literatuur gebruikt wanneer het om de Afrikaanse vorm van Midden-paleolithicum gaat.
  2. ↑ (en) Brooks, A. S. (2006). Recent perspectives on the Middle Stone Age of Africa. Paper presented at the African Genesis Symposium on Hominid Evolution in Africa: Johannesburg.
  3. ↑ (en) Klein, Richard G., Three Distinct Human Populations. Bezocht: 11 maart 2011
  4. ↑ (en) McBrearty, Sally; Tryon, Christian (2006): ‘’From Acheulean to Middle Stone Age in the Kapthurin Formation, Kenya: Transitions Before the Transition’’ In: Hovers, Erella; Kuhn, Steven L.(ed): Interdisciplinary Contributions to Archaeology’’. Springer US. Doi: 10.1007/0-387-24661-4_14
  5. ↑ (en) Goodwin, A.J.H., van Riet Löwe, C.. (1980). The Stone Age Cultures of South Africa. In: Annals of the South African Museum 27, pp. 1-289.
  6. ↑ (en) Barton R.N.E. et al. (September 2009). OSL dating of the Aterian levels at Dar es-Soltan I (Rabat, Morocco) and implications for the dispersal of modern Homo sapiens. In: Quaternary Science Reviews 28(19-20): pp. 1914-1931; doi:10.1016/j.quascirev.2009.03.010
  7. ↑ a b c (en) Mellars, Paul (juni 2006) Why did modern human populations disperse from Africa ca. 60,000 years ago? A new model. IN: PNAS, 2006, 103(25), pp. 9381-9386; doi: 10.1073/pnas.0510792103
  8. ↑ (en) Backwell, Lucinda et al. (2008) Middle Stone Age bone tools from the Howiesons Poort layers, Sibudu Cave, South Africa. In: Journal of Archaeological Science 35(6):pp. 1566-1580.
  9. ↑ a b (en) McBrearty, Sally, The Middle Pleistocene of east Africa. In: Human roots: Africa and Asia in the Middle Pleistocene. pp. 81-98].
  10. ↑ (en) Wilkins, Jayne. Style, Symboling and Interaction in Middle Stone Age Societies. In: Explorations in Anthropology. februari 2010, 10 (1). pp. 102-125
  11. ↑ (nl) Spiering, Hendrik. (1 mei 2009): Volledig modern Symbolisch denken is waarschijnlijk ouder dan 50.000 jaar.
  12. ↑ (en) Henshilwoodb, C.S. et al.(april 2001). Blombos Cave, Southern Cape, South Africa: Preliminary Report on the 1992–1999 Excavations of the Middle Stone Age Levels. In: Journal of Archaeological Science. 28 (4), April 2001, pp. 421-448; doi:10.1006/jasc.2000.0638
  13. ↑ Schelpen waarin gaten geboord waren
  14. ↑ (en) Hirst, Kris K.: Middle Stone Age Howiesons Poort and Stillbay Industries. Bezocht: 11 maart 2011.
  15. ↑ (en) Henshilwood, C.; Marean, C.: Remodelling the origins of modern human behaviour.[dode link] In : The Human Genome and Africa. Part One: History and Archaeology. (ed. H. Soodyall). Pretoria: Human Sciences Research Council. Bezocht: 13 maart 2011
  16. ↑ (en) Bartram, Laurence E.Jr.;Marean,Curtis W. (1999). Explaining the "Klasies Pattern": Kua ethnoarchaeology, the Die Kelders middle stone age archaeofauna, long bone fragmentation and carnivore ravaging. In: Journal of Archaeological Science. 26, pp. 9-29.