Facelia
 Facelia dzwonkowata | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | |||
| Rodzina | faceliowate | ||
| Rodzaj | facelia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Phacelia Juss. 1789 Gen. 129. 4 Aug 1789 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Phacelia secunda J. F. Gmelin[3] | |||
| |||
| |||
Facelia (Phacelia Juss.) – rodzaj roślin z rodziny faceliowatych (Hydrophyllaceae). Obejmuje ok. 200 gatunków, rosnących dziko w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej[4]. Obszarem, gdzie rodzaj jest najbardziej zróżnicowany jest zachodnia część kontynentu północnoamerykańskiego[5] – tylko w Kalifornii rośnie 90 gatunków[4]. Zasiedlają one tereny pustynne suche i wilgotne siedliska wśród zarośli i w widnych lasach[4].
Niektóre gatunki, zwłaszcza jednoroczne, uprawiane są jako rośliny ozdobne, popularne zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych[5]. Duże znaczenie użytkowe ma facelia błękitna P. tanacetifolia uprawiana jako roślina miododajna, pastewna i na nawóz zielony[4]. Uprawiana i przejściowo dziczejąca jest ona także w Polsce. Rzadziej uprawiane i przejściowo dziczejące w Polsce są także facelia mniejsza P. minor i facelia zwarta P. congesta[6][7].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 80 cm wysokości, ale często o pędach niskich, płożących się[4].
- Liście
- Pojedyncze, klapowane albo nieparzyście pierzasto złożone, na ogół skrętoległe[4].
- Kwiaty
- Zebrane w zwinięte lub jednostronne skrętki. Kwiaty 5-krotne[8][4]. Kielich z działkami rozciętymi do nasady i z rozpostartymi przydatkami. Korona kwiatu kształtu dzwonkowatego, lejkowatego lub kolista, o średnicy do 1 cm, barwy niebieskiej, fioletowej lub białej, czasem żółtej, wyraźnie skręcona w pąku. Pręciki równej długości, dłuższe lub krótsze od korony, z nitkami u nasady z dwoma wyrostkami. Zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, z pojedynczą szyjką słupka, podobnej długości jak pręciki[4].
- Owoce
- Cienkie torebki z licznymi nasionami[4].
Systematyka
Jeden z rodzajów rodziny faceliowatych Hydrophyllaceae, alternatywnie też rodzina ta włączana jest w randze podrodziny do ogórecznikowatych (Boraginaceae) w szerokim ujęciu[2][9].
- Phacelia adenophora J.T. Howell
- Phacelia affinis A. Gray
- Phacelia alba Rydb.
- Phacelia alpina Rydb.
- Phacelia amabilis Constance
- Phacelia ambigua M.E. Jones
- Phacelia anelsonii J.F. Macbr.
- Phacelia argentea A. Nelson & J.F. Macbr.
- Phacelia argillacea N.D. Atwood
- Phacelia artemisioides Griseb.
- Phacelia austromontana J.T. Howell
- Phacelia austrotexana (J.A.Moyer) B.L. Turner
- Phacelia bakeri (Brand) J.F. Macbr.
- Phacelia barnebyana J.T. Howell
- Phacelia beatleyae Reveal & Constance
- Phacelia bicolor Torr. ex S. Watson
- Phacelia bipinnatifida Michx.
- Phacelia bolanderi A. Gray – facelia Bolandera
- Phacelia brachyantha Benth.
- Phacelia brachyloba (Benth.) A. Gray
- Phacelia breweri A. Gray
- Phacelia californica Cham.
- Phacelia calthifolia Brand
- Phacelia campanularia A. Gray – facelia dzwonkowata
- Phacelia carmenensis B.L. Turner
- Phacelia cephalotes A. Gray
- Phacelia cicutaria Greene
- Phacelia ciliata Benth.
- Phacelia coerulea Greene
- Phacelia congdonii Greene
- Phacelia congesta Hook. – facelia zwarta
- Phacelia constancei N.D. Atwood
- Phacelia cookei Constance & Heckard
- Phacelia corymbosa Jeps.
- Phacelia coulteri Greenm.
- Phacelia crassifolia Torr. ex S. Watson
- Phacelia crenulata Torr. ex S. Watson
- Phacelia cryptantha Greene
- Phacelia cumingii (Benth.) A. Gray
- Phacelia curvipes Torr. ex S. Watson
- Phacelia dalesiana J.T. Howell
- Phacelia davidsonii A. Gray
- Phacelia demissa A. Gray
- Phacelia denticulata Osterh.
- Phacelia dissecta (A. Gray) Small
- Phacelia distans Benth.
- Phacelia divaricata (Benth.) A. Gray
- Phacelia douglasii (Benth.) Torr.
- Phacelia dubia (L.) Trel. & Small
- Phacelia egena (Brand) Greene ex J.T. Howell
- Phacelia eisenii Brandegee
- Phacelia eremophila Greene
- Phacelia exilis (A. Gray) G.L. Lee
- Phacelia filiformis Brand
- Phacelia fimbriata Michx.
- Phacelia floribunda Greene
- Phacelia formosula Osterh.
- Phacelia franklinii (R. Br.) A. Gray
- Phacelia fremontii Torr.
- Phacelia geraniifolia Brand
- Phacelia gilioides Brand
- Phacelia glaberrima (Torr. ex S. Watson) J.T. Howell
- Phacelia glabra Nutt.
- Phacelia glandulifera Piper
- Phacelia glandulosa Nutt.
- Phacelia glechomifolia A. Gray
- Phacelia grandiflora (Benth.) A. Gray
- Phacelia greenei J.T. Howell
- Phacelia grisea A. Gray
- Phacelia gymnoclada Torr. ex S. Watson
- Phacelia gypsogenia I.M. Johnst.
- Phacelia hardhamiae Munz
- Phacelia hastata Douglas ex Lehm.
- Phacelia heterophylla Pursh
- Phacelia hintoniorum B.L. Turner
- Phacelia hirsuta Nutt.
- Phacelia howelliana N.D. Atwood
- Phacelia hubbyi (J.F. Macbr.) Garrison
- Phacelia humilis Torr. & A. Gray
- Phacelia hydrophylloides Torr. ex A. Gray
- Phacelia idahoensis L.F. Hend.
- Phacelia imbricata Greene
- Phacelia incana Brand
- Phacelia inconspicua Greene
- Phacelia indecora J.T. Howell
- Phacelia infundibuliformis Torr.
- Phacelia insularis Munz
- Phacelia integrifolia Torr.
- Phacelia intermedia Wooton
- Phacelia inundata J.T. Howell
- Phacelia inyoensis (J.F. Macbr.) J.T. Howell
- Phacelia ivesiana Torr.
- Phacelia ixodes Kellogg
- Phacelia keckii Munz & I.M. Johnst.
- Phacelia laxa Small
- Phacelia leibergii Brand
- Phacelia lemmonii A. Gray
- Phacelia lenta Piper
- Phacelia leonis J.T. Howell
- Phacelia leptosepala Rydb.
- Phacelia linearis (Pursh) Holz.
- Phacelia lobata (Davidson) Jeps.
- Phacelia longipes Torr. ex A. Gray
- Phacelia lutea (Hook. & Arn.) J.T. Howell
- Phacelia lyallii (A.Gray) Rydb.
- Phacelia lyonii A. Gray
- Phacelia maculata Alph. Wood
- Phacelia malvifolia Cham.
- Phacelia marcescens Eastw. ex J.F. Macbr.
- Phacelia marshal-johnstoni i N.D. Atwood & Pinkava
- Phacelia menziesii (R. Br.) Torr. ex S. Watson
- Phacelia minor (Harv.) Thell. ex F. Zimm. – facelia mniejsza
- Phacelia minutissima L.F. Hend.
- Phacelia mohavensis A. Gray
- Phacelia mollis J.F.Macbr.
- Phacelia monoensis Halse
- Phacelia mustelina Coville
- Phacelia mutabilis Greene
- Phacelia nana Wedd.
- Phacelia nashiana Jeps.
- Phacelia neffii B.L. Turner
- Phacelia neglecta M.E. Jones
- Phacelia nemoralis Greene
- Phacelia neomexicana Thurb. ex Torr.
- Phacelia novenmillensis Munz
- Phacelia oreopola Heckard
- Phacelia orogenes Brand
- Phacelia pachyphylla A. Gray
- Phacelia pallida I.M. Johnst.
- Phacelia palmeri Torr. ex S. Watson
- Phacelia parishii A. Gray
- Phacelia parryi Torr. – facelia Parr'ego
- Phacelia patuliflora (Engelm. & A. Gray) A. Gray
- Phacelia pauciflora S. Watson
- Phacelia peckii J.T. Howell
- Phacelia pedicellata A. Gray
- Phacelia pediculoides (J.T. Howell) Constance
- Phacelia peirsoniana J.T. Howell
- Phacelia perityloides Coville
- Phacelia phacelioides (Benth.) Brand
- Phacelia pinnatifida Griseb. ex Wedd.
- Phacelia platycarpa (Cav.) Spreng.
- Phacelia platyloba A. Gray
- Phacelia popei Torr. & A. Gray
- Phacelia pringlei A. Gray
- Phacelia procera A. Gray
- Phacelia pulchella A. Gray
- Phacelia pulcherrima Constance
- Phacelia purpusii Brandegee
- Phacelia purshii Buckley
- Phacelia quickii J.T. Howell
- Phacelia racemosa (Kellogg) A. Heller
- Phacelia rafaelensis N.D. Atwood
- Phacelia ramosissima Douglas ex Lehm.
- Phacelia ranunculacea (Nutt.) Constance
- Phacelia rattanii A. Gray
- Phacelia robusta (J.F. Macbr.) I.M. Johnst.
- Phacelia rotundifolia Torr. ex S. Watson
- Phacelia rupestris Greene
- Phacelia sabulonum (J.T. Howell) N.D. Atwood
- Phacelia salina (A. Nelson) J.T. Howell
- Phacelia saxicola A. Gray
- Phacelia scariosa Brandegee
- Phacelia scopulina (A. Nelson) J.T. Howell
- Phacelia secunda J.F.Gmel.
- Phacelia sericea (Graham) A. Gray
- Phacelia serrata J.W. Voss
- Phacelia setigera Phil.
- Phacelia sinuata Phil.
- Phacelia splendens Eastw.
- Phacelia stebbinsii Constance & Heckard
- Phacelia stellaris Brand
- Phacelia strictiflora (Engelm. & A. Gray) A. Gray
- Phacelia suaveolens Greene
- Phacelia submutica J.T. Howell
- Phacelia suffrutescens Parry
- Phacelia tanacetifolia Benth. – facelia błękitna
- Phacelia tetramera J.T. Howell
- Phacelia texana J.W. Voss
- Phacelia thermalis Greene
- Phacelia umbrosa Greene
- Phacelia utahensis J.W. Voss
- Phacelia vallicola Congdon ex Brand
- Phacelia vallis-mortae J.W. Voss
- Phacelia verna Howell
- Phacelia viscida (Benth.) Torr.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-02] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 249. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 702, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 373-374. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 211-212. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ Genus: Phacelia Juss.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-10].
- ↑ Phacelia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-10].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 139. ISBN 978-83-925110-5-2.
- Britannica: plant/Phacelia
- SNL: Phacelia
- DSDE: honningurt
