Filokalia

Ten artykuł dotyczy zbioru tekstów ascetycznych. Zobacz też: Filokalia – antologia dzieł Orygenesa autorstwa Grzegorza z Nazjanzu i Bazylego z Cezarei.

Filokalia (gr. Φιλοκαλία od φιλέω - kocham i καλός - piękny) – zbiór tekstów około 36 autorów, z długiego okresu od IV do XV w., z zakresu ascetyki i duchowości w tradycji prawosławnej. Teksty zebrali i chronologicznie uporządkowali, mnich Nikodem z góry Athos, nazywany Hagiorytą (1749-1809) i biskup Makary z Koryntu (1731-1805) pozbawiony biskupstwa, żyjący jako eremita. Obaj spotykali się czasem na Górze Atos. W chronologii tekstów można wyróżnić cztery główne okresy: ojców pustyni, tradycji synajskiej, duchowości studyckiej oraz okres Góry Atos.

Zbiór jest zatytułowany Filokalia ton hieron neptikon, a pełny tytuł to: Filokalia świętych ojców neptyckich, ułożona z pism świętych i teoforycznych ojców, w której przez duchową filozofię działania i kontemplacji, umysł zostaje oczyszczony, oświecony i udoskonalony. W tytule „ojcowie neptyccy” oznacza mistrzów duchowych nauczających, jak osiągnąć stan wewnętrznej, duchowej czujności (gr. nepsis), a wybrani oni zostali spośród większej liczby pism „ojców teoforycznych”, czyli „noszących Boga”, co określa tych, którzy doświadczyli Bożej obecności. W tytule należy zauważyć jeszcze dwa aspekty: zarówno działanie, jak i kontemplację. Filokalię opublikowano w 1782 r. w Wenecji, gdyż Grecja była okupowana przez Turków. Tytuł zbioru nawiązuje do wyciągu (czyli również filokalii) z tekstów Orygenesa (Umiłowanie Boskiego piękna), który powstał w IV w. pod opieką Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nazjanzu.

Dzieło to przetłumaczono w 1793 na język cerkiewnosłowiański, a w 1877 na rosyjski pod tytułem Dobrotolubije (Добротолюбие) przez świętego mnicha Teofana Pustelnika. Miało ono wielki wpływ na świat prawosławny i na powrót do hezychazmu.

Duchowość Filokalii stawia w centrum oczyszczenie serca, modlitwę Jezusową (zwaną także modlitwą serca), praktykowanie cnót z jednoczesnym podkreśleniem rzeczywistego uczestnictwa w życiu bożym.

Pierwszy, całościowy przekład na język polski Filokalii realizowany jest w ramach projektu filokalia.pl przez Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”. Dostępny jest wybór z I tomu Filokalii: Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta^[1], św. Hezychiusz z Synaju^[2]. W połowie kwietnia 2023 r. ukaże się pierwszy tom Filokalii^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa: Filokalia, tom 1. tłm. Cezary Dobak. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2023, s. 680. ISBN 978-83-8205-168-1.
• Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta: Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta. T. Wybór z I tomu „Filokalii”. Cz. 1. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017, seria: Teksty z „Filokalii”. ISBN 978-83-7354-708-7. Brak numerów stron w książce
• Św. Hezychiusz z Synaju: Św. Hezychiusz z Synaju. T. Wybór z I tomu „Filokalii”. Cz. 2. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2018, s. 198, seria: Teksty z „Filokalii”. ISBN 978-83-7354-760-5.
• Praca zbiorowa: Filokalia: teksty o modlitwie serca. tłm. Józef Naumowicz. Wyd. III. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2012, s. 426. ISBN 978-83-7354-423-9.
• Mnich Kościoła Wschodniego: Modlitwa Jezusowa. Szymon Hiżycki OSB (tłum.). Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2015, s. 166. ISBN 978-83-7354-557-1.
• Szymon Hiżycki OSB: Modlitwa Jezusowa. Bardzo krótkie wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2016, s. 88. ISBN 978-83-7354-621-9.
• Autor Anonimowy: Opowieści pielgrzyma. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2011, s. 241. ISBN 978-83-7354-397-3.
• Antoine Guillaumont: Pałacem Chrystusa jest serce. Szkice o modlitwie Jezusowej. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017, s. 132. ISBN 978-83-7354-702-5.
• Jak żyć według Ojców Pustyni?. Opracowanie: Szymon Hiżycki OSB, Jacek Zelek. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017. ISBN 978-83-7354-671-4. Brak numerów stron w książce
• Jan Kasjan: Rozmowy o modlitwie. Wyd. III. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2012, s. 92. ISBN 978-83-7354-454-3.
• Autor Anonimowy: Chmura niewiedzy. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 244. ISBN 978-83-7354-058-3.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 432, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-226-6.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 386, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-561-8.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 3. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 410, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-639-4.

Linki zewnętrzne

• Projekt "Filokalia" – portal pierwszego polskiego przekładu Filokalii, antologii pism duchowych (IV–XVII w.) wydanej w Wenecji w 1782 r. (z inicjatywy benedyktynów tynieckich).
• Filokalia w języku cerkiewnosłowiańskim, 1793
• Φιλοκαλία, 1782
• Filokalia? A co to takiego?