Języki południowohalmaherskie

Języki południowohalmaherskie
Obszar

wyspa Halmahera (Moluki Północne, Indonezja)

Klasyfikacja genetyczna

języki austronezyjskie

Podział

• grupa makian wschodni-gane
• grupa środkowo-wschodnia
• język gebe

Kody rodziny językowej
Glottolog sout3231
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki południowohalmaherskie[1] – gałąź języków austronezyjskich używanych w indonezyjskiej prowincji Moluki Północne. Ich obszar geograficzny obejmuje południowo-wschodni fragment wyspy Halmahera (przede wszystkim rejon nadbrzeżny) oraz niektóre mniejsze wyspy północnych Moluków (Makian, Kayoa)[2][3].

Nie są spokrewnione z językami północnohalmaherskimi (niebędącymi językami austronezyjskimi), niemniej obie rodziny znalazły się w sferze kontaktów[4][5]. Ze względu na historyczną dominację Sułtanatu Ternate austronezyjskie języki regionu wykazują znaczne wpływy języka ternate[6]. Wspólnym wyróżnikiem obu grup językowych jest system orientacji przestrzennej oparty nie na rozróżnieniu lewo-prawo, lecz na osiach ląd-morze i góra-dół (biegnąca równolegle do wybrzeża)[4].

Najpewniej rozprzestrzeniły się z północnej Nowej Gwinei[7]. Wszystkie z nich są do siebie zbliżone, co pozwala przypuszczać, że stanowią wynik stosunkowo niedawnej ekspansji. Spokrewnione języki zatoki Cenderawasih (Sarera) cechują się dużo większym stopniem różnorodności[8][9].

Żadne z tych języków nie wykształciły formy pisanej[10]. Niektóre z nich zostały dobrze opisane, ale materiały nt. pozostałych ograniczają się do list słownictwa. Stosunkowo dobra dokumentacja (obejmująca dane gramatyczne i leksykalne) jest dostępna dla języków buli, taba i sawai[11].

Podział wewnętrzny

Serwis Glottolog (4.2) proponuje następującą klasyfikację[12]:

  • Grupa makian wschodni-gane
  • Grupa środkowo-wschodnia
    • buli (odmiany: buli, wayamli)
    • maba
    • patani
    • sawai (odmiany: weda, sawai, kobe, faya-mafa, messa-dote)
  • gebe

Języki gane i wschodniomakiański są krańcowymi punktami kontinuum dialektalnego (między nimi występują warianty saketa, wos i kajoa)[13]. Dialekt kajoa bywa rozpatrywany jako odrębny język[1]. Przez pewien czas do tej grupy zaliczano język zachodniomakiański (który dzieli wyspę Makian z językiem taba), lecz ostatecznie wykazano jego nieaustronezyjski charakter[14].

Języki środkowo-wschodnie również tworzą kontinuum dialektalne[15][16]. Dialekty weda i sawai bywają wydzielane jako samodzielne języki[1][17]. Ethnologue (wyd. 23) zamiast grupy środkowo-wschodniej wyróżnia grupę południowo-wschodnią[18].

Klasyfikacja języka gebe nie została dobrze ustalona, a wyspy Gebe są geograficznie bliższe Waigeo w archipelagu Raja Ampat[19]. Niewykluczone, że język gebe jest bliżej spokrewniony z językami Raja Ampat[19], taką też klasyfikację podaje Ethnologue[20]. Według innej propozycji chodzi o historyczną pochodną języka patani z Halmahery[21].

A.C.L. Remijsen (2001) zalicza do języków południowohalmaherskich wszystkie języki Raja Ampat. Wcześniej podobny związek postulował R. Blust (1978), analizując dane z dwóch języków Raja Ampat (ma’ya i matbat, pozostałych nie uwzględnił w swoich rozważaniach)[22]. Ethnologue umieszcza w tej grupie język irarutu[23], o niejasnej przynależności genetycznej[24][25]. Nierozstrzygnięty pozostaje także status sąsiedniego języka kuri[15][26].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Majewicz 1989 ↓, s. 77.
  2. ↑ Teljeur 1990 ↓, s. 15–16.
  3. ↑ Majewicz 1989 ↓, s. 279.
  4. ↑ a b Gary Holton: A unified system of spatial orientation in the Austronesian and non-Austronesian languages of Halmahera. W: Antoinette Schapper (red.): Contact and substrate in the languages of Wallacea. Cz. 1. 2017, s. 157–189, seria: NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62. DOI: 10.15026/89846. OCLC 1017738888. (ang.).
  5. ↑ Ronald Whisler, Jacqui Whisler: Sawai. W: Darrell T. Tryon (red.): Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995, s. 659–668, seria: Trends in Linguistics. Documentation 10. DOI: 10.1515/9783110884012.1.659. ISBN 978-3-11-088401-2. OCLC 868970232. (ang.).
  6. ↑ Teljeur 1990 ↓, s. 17.
  7. ↑ James T. Collins: The Historical Relationships of the Languages of Central Maluku, Indonesia. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1983, s. 94, seria: Pacific Linguistics D-47; Materials in languages of Indonesia 13. DOI: 10.15144/PL-D47. ISBN 0-85883-289-5. OCLC 11562071. (ang.).
  8. ↑ Teljeur 1990 ↓, s. 18.
  9. ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 11.
  10. ↑ G.G. Maan G.G., Proeve van een Bulische spraakkunst, ’s-Gravenhag: M. Nijhoff, 1951, s. 6, DOI: 10.1163/9789004286313, ISBN 978-90-04-28631-3, OCLC 1162616354, JSTOR: 10.1163/j.ctvbnm4mt  (niderl.).
  11. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 23.
  12. ↑ HaraldH. Hammarström HaraldH. i inni, South Halmahera [online], Glottolog 4.2 [dostęp 2022-08-23]  (ang.).
  13. ↑ Teljeur 1990 ↓, s. 15.
  14. ↑ F.S. Watuseke. West Makian, a Language of the North-Halmahéra Group of the West-Irian Phylum. „Anthropological Linguistics”. 18 (6), s. 274–285, 1976. ISSN 0003-5483. OCLC 773555532. JSTOR: 30027583. (ang.). 
  15. ↑ a b Kamholz 2014 ↓, s. 32.
  16. ↑ Blust 1978 ↓, s. 198.
  17. ↑ Grimes i Grimes 1994 ↓, s. 46.
  18. ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), South Halmahera, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-12]  (ang.).
  19. ↑ a b Remijsen 2001 ↓, s. 28.
  20. ↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Gebe, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-25]  (ang.).
  21. ↑ A.C. van der Leeden: Ma’ya: A Language Study: A Phonology. Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LIPI), 1993, s. 11. ISBN 979-8258-01-0. OCLC 29305187. (ang.).
  22. ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 32–34.
  23. ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Irarutu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06]  (ang.).
  24. ↑ Blust 1993 ↓, s. 274.
  25. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 31–32.
  26. ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Kuri, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-07-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05]  (ang.).

Bibliografia

  • RobertR. Blust RobertR., Eastern Malayo-Polynesian: A Subgrouping Argument, [w:] Stephen A.S.A. Wurm, LoisL. Carrington (red.), Second International Conference on Austronesian Linguistics: Proceedings, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1978 (Pacific Linguistics C-61), s. 181–234, DOI: 10.15144/PL-C61.181, ISBN 978-0-85883-184-1, OCLC 499358051  (ang.).
  • RobertR. Blust RobertR., Central and Central-Eastern Malayo-Polynesian, „Oceanic Linguistics”, 32 (2), 1993, s. 241–293, DOI: 10.2307/3623195, ISSN 0029-8115, OCLC 5546284256, JSTOR: 3623195  (ang.).
  • Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E., Barbara D.B.D. Grimes Barbara D.B.D., Languages of the North Moluccas: a preliminary lexicostatistic classification, [w:] E.K.M.E.K.M. Masinambow (red.), Maluku dan Irian Jaya, Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994 (Buletin LEKNAS III.1), s. 35–63, OCLC 54222413  (ang.).
  • DavidD. Kamholz DavidD., Austronesians in Papua: Diversification and change in South Halmahera-West New Guinea, University of California, Berkeley, 2014, OCLC 910559312 [dostęp 2023-05-18]  (ang.).
  • Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655  (pol.).
  • Albert Clementina LudovicusA.C.L. Remijsen Albert Clementina LudovicusA.C.L., Word-prosodic Systems of Raja Ampat Languages, Utrecht: LOT, 2001 (LOT Dissertation Series 49), ISBN 978-90-76864-09-9, OCLC 55067520 [dostęp 2023-05-28]  (ang.).
  • DirkD. Teljeur DirkD., The symbolic system of the Giman of South Halmahera, Dordrecht–Providence: Foris Publications, 1990 (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 142), DOI: 10.1515/9783111672380, ISBN 978-9-06-765460-9, ISBN 978-3-11-167238-0, OCLC 1110710205 [dostęp 2022-02-24]  (ang.).
  • p
  • d
  • e
Języki południowohalmaherskie
Grupa makian wschodni-gane
Grupa środkowo-wschodnia
  • buli (odmiany: buli, wayamli)
  • maba
  • patani
  • sawai (odmiany: weda, sawai, kobe, faya-mafa, messa-dote)
Inne