Jadłoszyn
 Prosopis juliflora | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | bobowce | ||
| Rodzina | bobowate | ||
| Podrodzina | brezylkowe | ||
| Rodzaj | jadłoszyn | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Prosopis Linnaeus Mant. 10. 15-31 Oct 1767; Syst. Nat. ed. 12. 2: 282, 293. 15-31 Oct 1767[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| P. spicigera Linnaeus[3] | |||
| |||
| |||
Jadłoszyn[4] (Prosopis L.) – rodzaj rośliny z rodziny bobowatych (podrodzina brezylkowe, dawniej w mimozowych). Obejmuje 44 gatunki[5][6]. W większości rosną one w Nowym Świecie – na obszarze od Stanów Zjednoczonych na północy po Patagonię na południu, przy czym najbardziej zróżnicowane są w Argentynie[6]. W Ameryce Środkowej rośnie tylko jeden gatunek[6][7]. Nieliczne gatunki rosną poza tym w południowo-zachodniej części Azji oraz w Afryce[5][6]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. w Afryce, Australii i na Hawajach[5].
Są to drzewa i krzewy rosnące często na siedliskach suchych[5], na wydmach, w ciernistych zaroślach, ale też w lasach liściastych i w zaroślach nadrzecznych, a nawet w namorzynach[6]. P. tamarugo jest jedynym drzewem rosnącym na pustynnych solniskach w północnym Chile, gdzie opady roczne wynoszą 70 mm, glebę przykrywa półmetrowa warstwa soli, a poziom wód gruntowych znajduje się 20 m pod poziomem gruntu[5].
Ze względu na często niewielkie wymagania ekologiczne rośliny z tego rodzaju odgrywają znaczącą rolę jako źródło drewna i paszy na terenach rolniczych w klimacie suchym[5]. Często też dostarczają jadalnych owoców (np. P. chilensis, P. cineraria, P. juliflora, P. pallida, P. velutina) i są miododajne[5]. Jadłoszyn baziowaty był na suchych terenach dzisiejszych południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych i Meksyku jedną z podstawowych roślin jadalnych (a przed udomowieniem kukurydzy – podstawową). Z jego strąków wyrabiano mąkę i wypiekano z niej placki i pieczywo[8]. Z gatunku tego uzyskuje się także substancję kleistą o właściwościach zbliżonych do gumy arabskiej[4]. Niektóre gatunki (np. P. velutina) wykorzystywane są także jako lecznicze[5].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny bardzo zmienne[5], stąd często problematyczne jest dokładne oznaczenie gatunku[7]. Drzewa i krzewy o pędach pokrytych cierniami, także z ciernistymi przylistkami[9] lub, rzadziej, bez cierni[7].
- Liście
- Podwójnie pierzaste – z listkami pierzastymi, składającymi się z kilku do wielu listków drugiego rzędu[9][7]. Poszczególne listki drobne, zwykle nagie, rzadziej owłosione[7]. Przylistki zmodyfikowane jako ciernie, czasem drobne lub brak ich zupełnie[9].
- Kwiaty
- Bardzo drobne i liczne, zebrane w wyrastające w kątach liści kwiatostany główkowate, kłosokształtne lub groniaste[7]. U Prosopis velutina liczba kwiatów na jednym drzewie może osiągać milion[5]. Kwiaty motylkowe siedzące lub krótkoszypułkowe, o płatkach korony zwykle białych lub żółtych, nagich, lub wewnątrz owłosionych. Pręcików jest 10, wystają poza koronę i zwykle zakończone są relatywnie dużymi pylnikami. Słupek tęgi, zwieńczony drobnym znamieniem[7].
- Owoce
- Strąk o różnych kształtach – prosty lub skręcony, płaski lub wypukły[7][9]. Nasiona owalne, spłaszczone[9].
Systematyka
Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, tradycyjnie zaliczany do podrodziny mimozowych Mimosoideae z plemienia Mimoseae[5]. W 2017 mimozowe umieszczone zostały w podrodzinie brezylkowych Caesalpinioideae[10][2].
- Wykaz gatunków[11]
- Prosopis abbreviata Benth.
- Prosopis affinis Spreng.
- Prosopis africana (Guill. & Perr.) Taub.
- Prosopis alba Griseb.
- Prosopis alpataco Phil.
- Prosopis argentina Burkart
- Prosopis articulata S.Watson
- Prosopis burkartii O.Muniz
- Prosopis caldenia Burkart
- Prosopis calingastana Burkart
- Prosopis campestris Griseb.
- Prosopis castellanosii Burkart
- Prosopis chilensis (Molina) Stuntz
- Prosopis cineraria (L.) Druce
- Prosopis denudans Benth.
- Prosopis elata (Burkart) Burkart
- Prosopis farcta (Banks & Sol.) J.F.Macbr.
- Prosopis ferox Griseb.
- Prosopis fiebrigii Harms
- Prosopis flexuosa DC.
- Prosopis glandulosa Torr.
- Prosopis globosa Gillies ex Hook. & Arn.
- Prosopis hassleri Harms
- Prosopis humilis Hook.
- Prosopis juliflora (Sw.) DC. – jadłoszyn baziowaty
- Prosopis koelziana Burkart
- Prosopis kuntzei Kuntze
- Prosopis laevigata (Willd.) M.C.Johnst.
- Prosopis nigra Hieron.
- Prosopis nuda Schinini
- Prosopis pallida (Willd.) Kunth
- Prosopis palmeri S.Watson
- Prosopis pubescens Benth.
- Prosopis pugionata Burkart
- Prosopis reptans Benth.
- Prosopis rojasiana Burkart
- Prosopis rubriflora Hassl.
- Prosopis ruizlealii Burkart
- Prosopis ruscifolia Griseb.
- Prosopis sericantha Hook.
- Prosopis stephaniana (M. Bieb.) Kunth ex Spreng.
- Prosopis strombulifera (Lam.) Benth.
- Prosopis tamarugo Phil.
- Prosopis tamaulipana Burkart
- Prosopis torquata (Lag.) DC.
- Prosopis velutina Wooton
- Prosopis vinalillo Stuck.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-19] (ang.).
- ↑ a b Prosopis L.. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ a b Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 524. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 754, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e Prosopis L.. [w:] Flora de Nicaragua [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ a b c d e f g h Prosopis L.. [w:] Flora of Panama [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 212. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e Prosopis Linn.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017.
- ↑ Prosopis. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-11-19].
