Kamienica Orsettich w Jarosławiu

Kamienica Orsettich

nr rej. A-298 z 28 lutego 1951 r.[1]
Kamienica Orsettich (2023 r.)
Państwo	Polska
Miejscowość	Jarosław
Adres	Rynek 4
Typ budynku	kamienica mieszczańska
Styl architektoniczny	późny renesans
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	1570
Ukończenie budowy	przed 1593
Ważniejsze przebudowy	1646, 1903
Pierwszy właściciel	Jan Raczkowski
Kolejni właściciele	Stanisław Smiszowic, Wilhelm Orsetti, Marcin Miczyński, Andrzej Holczman, Maciej Cymermanowicz, Tomasz Hutter
Położenie na mapie Jarosławia Kamienica Orsettich
Położenie na mapie Polski Kamienica Orsettich
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Kamienica Orsettich
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Kamienica Orsettich
50°01′05,7″N 22°41′01,8″E/50,018250 22,683833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kamienica Orsettich – zabytkowa późnorenesansowa kamienica, usytuowana w południowej pierzei rynku w Jarosławiu (województwo podkarpackie). Siedziba Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.

Historia

Kamienica została wzniesiona w 1570 r.^[2] przez kupca Jana Raczkowskiego za pieniądze żony – Jadwigi primo voto Głaszkowej. Na jej miejscu stał wcześniej drewniany, podpiwniczony^[3] dom^[2].

W 1585 r.^[3] budynek odkupił aptekarz, Stanisław Smiszowic^[3][2]. Nie przyniósł mu on oczekiwanych dochodów, Stanisław zaczął więc wynajmować pomieszczenia kupcom, zadłużając się równocześnie u mieszczan, m.in. u Moriconiego z Krakowa, Biżańskiego i Bianchiego. Kamienica popadała w ruinę – była użytkowana jedynie w okresie jarmarku, czyli latem, a przez resztę miesięcy stała pusta. Ucierpiała także podczas pożarów, które trzykrotnie w ciągu 25 lat nawiedziły miasto^[3].

Anna Ostrogska, właścicielka miasta, zadecydowała, że należy sprzedać budynek^[3]. Kamienicę otaksowano i do zakupu zgłosił się kupiec krakowski narodowości włoskiej, Wilhelm Orsetti, który zobowiązał się odnowić obiekt oraz spłacić długi Smiszowica. Wówczas nabyć kamienicę postanowili również wierzyciele właściciela – Moriconi oraz Pusterla, który przejął na siebie zobowiązania Smiszowica wobec nieżyjącego Bianchiego^[4]. 16 kwietnia 1633 r. Anna Ostrogska wydała zarządzenie, zgodnie z którym to Orsetti uzyskał prawo zakupu. W 1646 r. Włoch dokonał przebudowy budowli: rozbudował ją o jedno piętro, otoczył dach attyką i prawdopodobnie zlecił pokrycie ścian Wielkiej Izby polichromią^[5].

Kamienica należała następnie kolejno do Marcina Micińskiego, Andrzeja Holczmana, Macieja Cymermanowicza^[5] i Tomasza Huttera^[6]. Od XIX wieku stanowiła własność kupców żydowskich, którzy zaadaptowali ją do celów handlowych i mieszkalnych, naruszając układ wnętrz. Podcienie zostały zamienione na sklepy, z frontu dostawiono przybudówkę^[5], którą rozebrano w latach 30. XX w. z inicjatywy inż. Mieczysława Demkowicza-Dobrzańskiego.

W latach międzywojennych uwidoczniły się poważne zagrożenia dla od dawna nieremontowanego obiektu. Budynek, podobnie jak wszystkie kamienice w centrum miasta, został wybudowany na podłożu lessowym i z czasem podkopany kilkoma kondygnacjami piwnic i podziemnych korytarzy^[7]. Wody opadowe i z nieszczelnych systemów kanalizacyjnych przeciekając do tych pustek wymywały miękki less, co zaowocowało naruszeniem posadowienia fundamentów i zachwianiem statyki budynku. Ówczesna prasa pisała m. in.: Wśród zabytków jarosławskich własność prywatną stanowiących naczelne miejsce zajmuje stara kamienica w Rynku Orsettich, tak nazwana od długoletnich jej właścicieli (...) Nikt nie może dziwić się trosce, z jaką władze konserwatorskie i społeczeństwo jarosławskie spogląda na postępujące szybko objawy jej niszczenia. Od kilku lat jesteśmy świadkami gwałtownego odchylenia się ściany zachodniej kamienicy, pękania jej attyki (...) które to objawy zupełnie słusznie niepokoją opinię publiczną obawą, że wspaniały ten pomnik najświetniejszego okresu dziejów Jarosławia runąć może. Warto dodać, że już wówczas powstał pomysł wykupu obiektu od prywatnych właścicieli, wyremontowania go i umieszczenia w nim muzeum miejskiego.^[8]

Po rozpoczęciu II wojny światowej właściciel budynku uciekł do Palestyny, a dzierżawcy zostali zamordowani przez Niemców, co sprawiło, że przez kilka lat kamienica była nieużytkowana^[9]. Po zakończeniu walk w 1944 r., kamienica Orsettich została przekazana na nową siedzibę jarosławskiego muzeum. W 1945 r. rozpoczęto remont, obejmujący piętro budynku, przewiązki i oficyny, kierowany przez inż. Adama Kaniaka, który miał na celu adaptację obiektu do pełnienia nowej funkcji^[9]. Muzeum w kamienicy zostało otwarte dla zwiedzających już w kolejnym roku. Drugi etap remontu, który objął parter, rozpoczęto wg projektu inż. Mazura w 1955 r. Dalsze prace remontowe miały miejsce w 1965 r.^[10]

Architektura

Kamienica Orsettich jest przykładem budowli późnorenesansowej. Została wzniesiona z cegły na planie nieregularnym, jest dwukondygnacyjna i podpiwniczona^[2]. Układ wnętrz jest dwutraktowy, dach jest schowany za attyką^[2].

Fasada jest czteroosiowa, z gzymsem przedzielającym kondygnacje oraz z trójarkadowym podcieniem z oszkarpowanymi filarami w parterze. Elewacja zachodnia jest również czteroosiowa, z analogicznymi dekoracjami. Elewacje tylna i wschodnia oraz elewacje oficyn są gładkie, bez dekoracji. Przy elewacji tylnej znajduje się klatka schodowa nakryta oddzielnym dachem^[2].

Pod względem budowy kamienica Orsettich różni się od jarosławskich przyrynkowych kamienic – nie posiada wiaty czyli wewnętrznego dziedzińca typowego dla jarosławskich domów mieszczańskich tego okresu. Przyjmuje się, że taka forma była spowodowana odmienną funkcją budynku – jako siedziby najbogatszych kupców miasta^[11]. Do wnętrza kamienicy prowadzą dwa wejścia: jedno przez podcień od strony rynku, a drugie od strony ul. Trybunalskiej. Na środkowej osi parteru znajduje się sień, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, w bocznych osiach są dwa pomieszczenia sklepione krzyżowo. Układ pomieszczeń na piętrze jest analogiczny względem tego na parterze, pokoje nakryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na parterze oficyny znajduje się tzw. „Wielka Izba”^[2], w której zachowały się XVII-wieczna posadzka z cegły szkliwionej (tzw. olstychu) - jest to jedyna zachowana oryginalna barokowa posadzka w Jarosławiu. W pomieszczeniu można oglądać również zabytkowy belkowy strop oraz fragmenty polichromii^[12] z 2. poł. XVII wieku. Element nieoryginalny stanowi XVII-wieczny portal renesansowy, przeniesiony do muzeum w 1976 roku z kamienicy przy ulicy Grodzkiej 3 w Jarosławiu.

Piwnice sklepione są kolebkowo, wejścia do nich znajdują się w sieni oraz w pomieszczeniu zachodnim^[2]. Dach budynku i dachy oficyn są kryte blachą^[6].

Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1 525 m², kubatura liczy 5 940 m³^[2].

Galeria

• 
  Ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy – salonik eklektyczny z 2. poł. XIX wieku
• 
  Wielka Izba kamienicy Orsettich - widoczny zabytkowy strop, fragment polichromii oraz podłoga
• 
  Ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy – salonik secesyjny z pocz. XX wieku
• 
  Portal przeniesiony z kamienicy przy ul. Grodzkiej 3 w we wnętrzu Wielkiej Izby kamienicy Orsettich
• 
  Archiwalna ekspozycja muzealna na parterze kamienicy
• 
  Archiwalna ekspozycja muzealna w sieni górnej kamienicy
• 
  Archiwalna ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy

Przypisy

Bibliografia

• JaninaJ. Olszewska JaninaJ., Kamienica Orsettich w Jarosławiu, [w:] Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia. 1967–1968, [R. 7], Jarosław 1968, s. 49–58 [dostęp 2023-05-12] .

Linki zewnętrzne

• Rewers monety 2 zł z kamienicą