Lotki (ornitologia)

Lotki (łac.: remiges od remus – "wiosło"^[1]) – duże i sztywne pióra umieszczone na tylnej krawędzi skrzydeł ptaków. Tworzą powierzchnię nośną skrzydła, niezbędną do lotu.

Wyróżnia się:

• Lotki 1. rzędu (pierwszorzędowe, p-lotki^[2]) – zewnętrzna grupa lotek (u różnych gatunków może liczyć 10–12 piór), umiejscowiona na dłoni skrzydła. Skrajna z nich często bywa szczątkowa. Są numerowane od nadgarstka w stronę krańca skrzydła. Mają smukły kształt, są długie, mocne i zdecydowanie asymetryczne (chorągiewka zewnętrzna jest węższa od wewnętrznej). Lotki zachodzą na siebie w ten sposób, że chorągiewka zewnętrzna (węższa) leży na chorągiewce wewnętrznej (szerszej) sąsiedniej lotki położonej bliżej końca skrzydła.

Lotki pierwszorzędowe są odpowiedzialne za główny napęd w locie. Pióra te są umocowane w skórze elastycznie, umożliwiając do pewnego stopnia obrót wokół dłuższej osi. Dzięki temu podczas ruchu skrzydła w dół "odpychają" powietrze, napędzając ptaka, a kiedy skrzydło unosi się w górę, powietrze może swobodnie przepłynąć między piórami. W locie mogą się rozczapierzać, dzięki czemu ułatwiają manewrowanie i zmniejszają turbulencje.

Najbardziej zewnętrzne lotki pierwszorzędowe u wielu gatunków ptaków (np. przedstawicieli szponiastych, grzebiących, sów, bocianowatych) mają emarginacje – charakterystyczne wycięcia w górnych częściach chorągiewek. Wyróżnia się emarginację wewnętrzną i zewnętrzną, odpowiednio na wewnętrznej i zewnętrznej chorągiewce. Górna część lotki z emarginacjami nazywana jest częścią palczastą (palcem) pióra, a dolna - częścią dłoniową. Po kształcie emarginacji można rozpoznać pozycję lotki w skrzydle, a niekiedy również gatunek ptaka.

• Lotki 2. rzędu (drugorzędowe, s-lotki^[3]) – środkowa grupa lotek (9–15 piór, a u niektórych gatunków albatrosów nawet do 40^[4]), umiejscowiona na przedramieniu. Są numerowane od nadgarstka w stronę tułowia. Ich funkcją jest wytwarzanie ciągłej, lecz elastycznej powierzchni nośnej, utrzymującej ptaka w powietrzu. Lotki drugorzędowe są mało zróżnicowane pod względem kształtu i wielkości, zewnętrzne są jedynie bardziej łukowato wygięte w kierunku nasady skrzydła, a środkowe — prostsze.
• Lotki 3. rzędu (trzeciorzędowe, t-lotki^[5]) – wewnętrzna grupa lotek (ostatnie 3–5 piór), położona tuż przy tułowiu, niekiedy (błędnie) zaliczana do lotek drugorzędowych. Są one proste i prawie symetryczne. Nie stanowią prawdziwych lotek sensu stricto, są nimi jedynie z nazwy, a to dlatego, że w przeciwieństwie do lotek 1. i 2. rzędu, nie są solidnie przymocowane do kości skrzydła (odpowiednio: kości dłoni i przedramienia), w związku z czym są zbyt luźne i elastyczne, by budować sztywny profil skrzydła, dający nośność. Nie służą więc ani wytwarzaniu nośności (jak lotki 2. rzędu), ani ciągu (jak lotki 1. rzędu), stanową jedynie osłonę lotek 1. i 2. rzędu, kiedy skrzydło jest złożone oraz wypełniają lukę (wraz z barkówkami) pomiędzy tułowiem a ostatnią lotką 2. rzędu w locie, zapewniając ciągłość opływowego kształtu skrzydła (luka ta powodowałaby turbulencje i upośledzała lotność ptaka). Są umocowane w skórze poniżej kości ramieniowej (łac. humerus – stąd w j. ang. czasami stosuje się zamiennie nazwę humerals). Zwłaszcza u wielu gatunków ptaków morskich / wodnych, potrafią być bardzo długie (kaczki, mewy), wystając znacznie poza pozostałe lotki. Odwrotnie niż w przypadku lotek właściwych (1. i 2. rzędu), numeruje się je stosując numerację ciągłą z numeracją lotek 2. rzędu, tj. przykładowo po lotce S10, następuje lotka T11, a nie T1.

Galeria

• 
  Lotki pierwszorzędowe (od lewej): dzięcioła dużego (Dendrocopos major), dzięcioła zielonego (Picus viridis), krogulca (Accipiter nisus) i pustułki (Falco tinnunculus)
• 
  Lotki pierwszorzędowe (od lewej): gołębia domowego (Columba livia forma domestica), sowy uszatej (Asio otus) i gawrona (Corvus frugilegus)
• 
  Porównanie lotki pierwszorzędowej (po lewej) i lotki drugorzędowej myszołowa (Buteo buteo)
• 
  Lotki pierwszorzędowe czarnowrona (Corvus corone corone) (po lewej) oraz lotka drugorzędowa kruka (Corvus corax)
• 
  Lotki drugorzędowe oraz jedna lotka pierwszorzędowa i skrzydełko (w środku) sójki (Garrulus glandarius)
• 
  Lotki pierwszorzędowe jerzyka (Apus apus)
• 
  Lotki drugorzędowe samca krogulca (Accipiter nisus)
• 
  Lotka drugorzędowa czapli siwej (Ardea cinerea)

Zobacz też

• sterówki

Przypisy

Bibliografia

• Marian Cieślak, Bolesław Dul: Atlas piór rzadkich ptaków chronionych. Warszawa: Dział Wydawnictw Instytutu Ochrony Środowiska, 1999, s. 12-15. ISBN 83-85805-56-7.
• Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki: profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2005, s. 16-18. ISBN 83-7404-128-5.
• dr Christopher M. Perrins (główny konsultant), we współpracy z Międzynarodową Radą Ochrony Ptaków (ICBP): Wielka encyklopedia ptaków. tłum. Paweł Kozłowski, Michał Kossakowski, Leszek Myszkowski. Warszawa: Muza, 2004, s. 8. ISBN 83-7319-521-1.
• Lars Jonsson: Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. tłum. Tadeusz Stawarczyk, Jan Lontkowski, Tomasz Cofta. Warszawa: MUZA, 2006, s. 7. ISBN 83-7319-927-6.