Szafran uprawny

Szafran uprawny

Pokrój
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	szafran
Gatunek	szafran uprawny
Nazwa systematyczna
Crocus sativus L. Sp. pl. 1:36. 1753
Multimedia w Wikimedia Commons

Szafran uprawny (krokus uprawny, szafran siewny, łac. Crocus sativus L. 1753) – gatunek rośliny z rodziny kosaćcowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-wschodniej Europy lub Azji Mniejszej. Nieznana jest jego forma dzika, wydaje się, że jest blisko spokrewniony z Crocus cartwrightianus, który normalnie zawiązuje nasiona, w przeciwieństwie do C. sativus, który albo nie zawiązuje nasion wcale, albo tylko płonne.

Morfologia

Pokrój

Bylina o wysokości do 15 cm.

Łodyga

Bulwocebula o średnicy ok. 2 cm, pokryta siateczkowatą „łuską”.

Liście

6–9 równowąskich liści, ciemnozielonnych z dwoma białymi pasami, wyrastającymi wczesną wiosną, tworzącymi przyziemną rozetę (liście odziomkowe).

Kwiaty

Lejkowate o średnicy do 4 cm, wysokości ok. 10 cm (wraz z rurką) w różnych odcieniach fioletu, (w uprawie jako roślina ozdobna również ' C. sativus 'Album' o białych kwiatach) i 6-płatkowym okwiecie, z trzema pręcikami i z charakterystycznym dla gatunku słupkiem o długiej szyjce zakończonym trójdzielnym, ciemnopomarańczowym znamieniem.

Owoce

Trójkomorowa, wielonasienna torebka.

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. W Polsce kwiaty pojawiają się w stanie bezlistym w połowie września, a na południu, gdzie znajdują się główne miejsca uprawy, w październiku i listopadzie.

Zastosowanie

 Osobny artykuł: Szafran (przyprawa).

• Roślina ozdobna: Jest często uprawiany w przydomowych ogródkach na rabatach i skalniakach.
• Roślina przyprawowa: Od wieków hoduje się szafran uprawny (Crocus sativus). Wysuszone znamiona szafranu uprawnego używane są jako przyprawa. Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.
• Sztuka kulinarna: Przyprawa służy do nadawania smaku, aromatu i barwy sosom, zupom i potrawom z ryżu. Zbiera się znamiona wraz z częścią słupka, stanowiące właściwą przyprawę. Zbyt duża ilość szafranu sprawia, że potrawa staje się gorzka. Szafran zawiera gorycz pikrokrocynę, szafranowe olejki lotne (do 2%) oraz żółty barwnik krocynę.

Uprawa

• Historia uprawy: szafran jako składnik do produkcji perfum, przyprawa, lek i barwnik znany był w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Wymienia go Papirus Ebersa pochodzący z ok. 1555 r. p.n.e., cytowany jest w biblijnej Pieśni nad Pieśniami (4,12-14)^[3], gdzie wchodzi w skład aromatycznych balsamów^[4]. Pierwsze uprawy w Europie średniowiecznej znajdowały się w południowej Francji i Hiszpanii. Obecnie największym producentem na świecie jest Turcja.
• Sposób uprawy: preferuje stanowiska nasłonecznione, gleby lekkie, przepuszczalne, o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym. W uprawie rozmnażany jest tylko wegetatywnie. Uprawa szafranu jest bardzo pracochłonna, a jeden hektar plantacji w pełnym rozwoju daje zaledwie od 15 do 25 kg suchej przyprawy, co sprawia, że jest najdroższą przyprawą na świecie.

Znaczenie w hinduizmie

Rasarnawa, dzieło hinduistycznej alchemii tantrycznej (rasajany), datowane na około XI w. n.e., zapewnia, że rytuał wielbienia Śiwy z użyciem drzewa sandałowego, aloesu, kamfory i szafranu prowadzi do osiągnięcia śiwaloki – nieba boga Śiwy^[5][4].

Przypisy