Yahya Jammeh

Yahya Jammeh

Data i miejsce urodzenia	25 maja 1965 Kanilai
2. Prezydent Gambii
Okres	od 22 lipca 1994 do 21 stycznia 2017
Przynależność polityczna	Sojusz na rzecz Reorientacji Patriotycznej i Budowy
Poprzednik	Dawda Kairaba Jawara
Następca	Adama Barrow
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Yahya Abdul-Azziz Jemus Junkung Jammeh (ur. 25 maja 1965 w Kanilai) – gambijski polityk i wojskowy, prezydent Gambii od 22 lipca 1994 do 21 stycznia 2017. Władzę przejął w wyniku bezkrwawego przewrotu wojskowego.

Yahya Jammeh, zaraz po zakończeniu edukacji, rozpoczął karierę w wojsku, w szeregach którego awansował do stopnia pułkownika. W lipcu 1994 jako porucznik stanął na czele zamachu stanu przeciw pierwszemu prezydentowi Gambii, Dawdzie Jawarze. W latach 1994–1996 rządził krajem jako przywódca junty wojskowej. W 1996 ogłosił wybory powszechne, w wyniku których został oficjalnie prezydentem Gambii. Sukces wyborczy powtórzył w 2001, 2006 oraz w 2011.

Yahya Jammeh, jako prezydent, był oskarżany o nadużywanie władzy, ograniczanie swobód obywatelskich i łamanie praw człowieka. W czasie jego prezydentury kilkakrotnie dochodziło do prób przewrotu wojskowego. W 2007 wsławił się opracowaniem własnej metody leczenia AIDS, która została potępiona przez społeczność międzynarodową.

W grudniu 2016 przegrał wybory prezydenckie z Adamą Barrowem, jednakże odmówił uznania ich wyniku i przekazania władzy. Z urzędu zrezygnował dopiero 21 stycznia 2017 pod naciskiem międzynarodowym i w obliczu interwencji zbrojnej państw ECOWAS.

Młodość

Yahya Jammeh urodził się 25 maja 1965 w miejscowości Kanilai, w dystrykcie Foni Kansala w zachodniej części Gambii. W latach 1972-1978 uczęszczał do szkół podstawowych w Kanilai (Kanilai Primary) oraz Bwiam (Saint Edwards Primary School Bwiam). Od 1978 do 1983 kształcił się w szkole Gambia High School. W 1983 zakończył edukację, uzyskując Generalny Certyfikat Edukacji (GCE, General Certificate of Education), z wyróżnieniem w dziedzinie geografii, biologii, fizyki oraz języka angielskiego i francuskiego^[1][2].

Kariera wojskowa

Po zakończeniu nauki Jammeh związał swoją przyszłość z wojskiem. 1 kwietnia 1984 wstąpił do Żandarmerii Narodowej. Przez kolejne 12 lat pełnił różne funkcje w siłach zbrojnych i piął się w górę po drabinie wojskowych stanowisk. Od kwietnia 1984 do sierpnia 1986 służył w Specjalnej Jednostce Interwencyjnej. W kwietniu 1986 awansował ze stopnia szeregowego na stopień sierżanta. Następnie, od kwietnia 1986 do 1987 służył w Specjalnej Jednostce Straży Żandarmerii Mobilnej. W grudniu 1987 został awansowany na stopień podchorążego. Od grudnia 1987 do sierpnia 1989 stacjonował w szkole żandarmerii, w której przeszedł szkolenie dla eskorty prezydenckiej. We wrześniu 1989 uzyskał awans na oficerski stopień podporucznika. Od stycznia do czerwca 1991 dowodził jednostką Żandarmerii Mobilnej, a następnie od czerwca do sierpnia tego samego roku Wojskową Jednostką Policji Żandarmerii Narodowej. W okresie od sierpnia 1991 do lipca 1994 stał na czele oddziału Policji Wojskowej Narodowej Armii Gambii w Yundum^[1].

W czasie służby w wojsku Jammeh jako oficer kierował specjalnymi operacjami państwowymi. W 1990 był odpowiedzialny za ochronę szczytu szefów państw ECOWAS i Konferencji na temat Liberii w Kairaba Beach Hotel w Bandżulu. W 1993 kierował ochroną spotkania dowódców Grupy Monitorującej ECOWAS (ECOMOG). W lutym 1992 dowodził jednostkami, odpowiedzialnymi za osobistą ochronę papieża Jana Pawła II, w czasie jego pielgrzymki do Gambii^[1].

W lutym 1992 Jammeh uzyskał stopień porucznika, a w listopadzie 1994 stopień kapitana. Od września 1993 do stycznia 1994 odbywał specjalne szkolenie wojskowe w Forcie McClellan w Alabamie w USA, po którym uzyskał dyplom z dziedziny operacji wojskowych. Już po objęciu władzy w Gambii, w sierpniu 1996 Jammeh został awansowany do stopnia pułkownika. 8 września 1996 oficjalnie przeszedł na wojskową emeryturę, tuż przed wyborami prezydenckimi^[1].

Zamach stanu i przejęcie władzy 1994–1996

Gambią, państwem, które od czasu uzyskania niepodległości w 1965 nie doświadczyło żadnego przewrotu wojskowego, rządził nieprzerwanie prezydent Dawda Jawara (początkowo jako premier). Został on pozbawiony władzy dopiero w 1994 na skutek zamachu stanu, na którego czele stanął porucznik Yahya Jammeh, cieszący się dużym autorytetem wśród żołnierzy.

21 lipca 1994 prezydent Jawara powrócił do Bandżulu ze swojej rezydencji w Londynie. Następnego dnia w stolicy doszło do wybuchu buntu wojskowego, na czele którego stanął porucznik Jammeh. Żołnierze domagali się od władz wypłacenia zaległego żołdu za udział w misji pokojowej w Liberii. 23 lipca bunt przybrał formę bezkrwawego zamachu stanu, a wojsko pod dowództwem Jammeha udało się do pałacu prezydenta Jawary i pozbawiło go władzy. Prezydent Jawara 24 lipca, z obawy o swoje bezpieczeństwo, uciekł wraz z rodziną amerykańskim okrętem wojennym do sąsiedniego Senegalu, gdzie uzyskał azyl polityczny. Wedle relacji świadków i brytyjskiego dyplomaty, na ulicach Bandżulu w dniach przewrotu nie było oznak paniki i nie dochodziło do aktów przemocy. Wojsko jednakże wprowadziło godzinę policyjną i zamknęło stołeczne lotnisko. Rząd brytyjski w odpowiedzi na wydarzenia „ostro potępił” bunt wojska i stwierdził, że zamach stanu stanowi tragedię dla tego kraju^[3][4].

Yahya Jammeh stanął na czele Tymczasowej Rady Rządzącej Sił Zbrojnych (AFPRC, Armed Forces Provisional Ruling Council), wojskowej junty, składającej z wysokich rangą oficerów i przez dwa lata rządził niepodzielnie krajem^[5]. Zamach stanu został upamiętniony budową monumentalnego Łuku 22 Lipca w Bandżulu. W budowli tej mieści się także małe muzeum^[4]. AFPRC zawiesiła konstytucję z 1970, która ustanawiała trójpodział władz^[6].

Dopiero pod presją zagranicy Jammeh zdecydował się stworzyć w Gambii nowy system polityczny, oparty na zapisach konstytucyjnych. Pierwsze kroki poczynił w marcu 1995, kiedy na mocy dekretu powołał Komisję Rewizji Konstytucji, celem opracowania nowej ustawy zasadniczej^[6]. Jednocześnie AFPRC przekształciła się w partię polityczną, Sojusz na rzecz Reorientacji Patriotycznej i Budowy (APRC, Alliance for Patriotic Reorientation and Construction)^[5]. W sierpniu 1996 w kraju odbyło się referendum w sprawie wprowadzenia nowej konstytucji i ustanowienia Drugiej Republiki. W głosowaniu 70% obywateli poparło projekt konstytucji oraz ustrój republikański^[7]. Przyjęta konstytucja ustanawiała silny rząd prezydencki, jednoizbowy parlament i niezależne sądownictwo. Nie przewidywała także limitu kadencji prezydenta^[6].

We wrześniu 1996 odbyły się wybory prezydenckie, a w styczniu 1997 wybory parlamentarne. W tych pierwszych, 26 września 1996, Jammeh zdobył niecałe 55,8% głosów, pokonując kandydata opozycyjnej Zjednoczonej Partii Demokratycznej, Ousainou Darboe (35,8% głosów). W wyborach parlamentarnych z 2 stycznia 1997 APRC zdobył 33 spośród 45 miejsc w Zgromadzeniu Narodowym^[7]. Wybory nie były do końca wolne, gdyż część establishmentu politycznego (np. prezydent Jawara) została objęta zakazem kandydowania^[5]. Również zagraniczni obserwatorzy w swoim raporcie nie uznali wyborów za wolne i sprawiedliwe^[6]. 18 października 1996 Jammeh oficjalnie objął stanowisko pierwszego prezydenta Drugiej Republiki^[1].

Prezydent Gambii – pierwsza kadencja 1996–2001

Gambia rządów Yahyi Jammeha formalnie została państwem z konstytucją przyjętą w powszechnym referendum i odbywającymi się regularnie wyborami. Jednak pod adresem prezydenta pojawiały się wielokrotnie zarzuty nadużywania władzy, ograniczania swobód obywatelskich i łamania praw człowieka^[2][8]. Krajem kilkakrotnie wstrząsały także próby przejęcia władzy na drodze przewrotu.

Do pierwszej siłowej próby zmiany władzy doszło 15 stycznia 2000. W kraju miał wówczas miejsce zamach stanu przeciw prezydentowi Jammehowi^[9]. W pałacu prezydenckim miało dojść do strzelaniny. Spiskowcami okazali się dwaj oficerowie prezydenckiej ochrony, którzy próbowali strzelać do głowy państwa. Jeden z nich został zabity, a cały zamach został udaremniony przez ochronę prezydenta. W kolejnych dniach aresztowano pozostałych wojskowych, zaangażowanych w spisek^[10].

W kwietniu 2000 prezydent i jego administracja zostali oskarżeni o łamanie praw człowieka i spowodowanie śmierci 12 studentów. 10 kwietnia 2000 w stolicy kraju doszło do protestu studentów przeciw torturowaniu przez siły bezpieczeństwa jednego z ich kolegów^[11]. Protest przerodził się w zamieszki z policją, która otrzymała od rządu rozkaz strzelania. Po śmierci demonstrantów przez Gambię przetoczyła się fala protestów przeciw brutalnym metodom sił policyjnych. Konsekwencją sprzeciwu wobec władzy były liczne aresztowania wśród studentów, oskarżanych o niszczenie mienia, oraz zamknięcie wszystkich szkół i college’ów. Prezydent Jammeh, komentując sytuację, stwierdził, że zamieszki zostały wszczęte przez Stowarzyszenie Studentów Gambii oraz przez pewne złe żywioły i bandytów, którzy wykorzystali sytuację i udając studentów zachęcili tak zwanych demonstrantów do wyrządzenia zniszczeń^[12].

Druga kadencja 2001-2006

18 października 2001 w Gambii odbyły się wybory prezydenckie, które w opinii społeczności międzynarodowej miały być testem rzeczywistego poziomu wolności i demokracji w tym kraju. W lipcu 2001 prezydent Jammeh, ubiegający się o reelekcję, zniósł zakaz działalności partii politycznych rządzących krajem przed 1994. Kampania wyborcza nie przebiegała jednak w pokojowy sposób. Przed wyborami dochodziło do wielu walk ulicznych i zamieszek, w których rannymi zostawali protestujący zwolennicy opozycji^[13][14]. W październikowych wyborach Jammeh uzyskał prawie 53% głosów poparcia, wobec niecałych 33% dla kandydata opozycji Ousainou Darboe ze Zjednoczonej Partii Demokratycznej^[7]. Ostatecznie zagraniczni obserwatorzy uznali wybory za generalnie wolne i demokratyczne, dopatrując się jednak kilku nieprawidłowości^[8].

W 2005 prezydent i jego administracja po raz kolejny zostali oskarżeni o łamanie praw człowieka po tym, jak w Gambii doszło do brutalnego mordu, który wywołał skandal na międzynarodową skalę. 44 ghańskich imigrantów i 10 obywateli z innych państw ECOWAS zostało z zimną krwią zastrzelonych przez gambijską żandarmerię w oczekiwaniu na statek do Europy. Rozkaz strzelania miał wydać sam prezydent Jammeh. Był on bowiem przekonany, że cudzoziemcy planowali zamach stanu i obalenie jego władzy^[15][16][17].

Poważnym zarzutem wysuwanym pod adresem prezydenta było łamanie i ograniczanie wolności prasy. Organizacje międzynarodowe (w tym UE) wielokrotnie potępiały wywieranie ciągłej presji na krajowe media poprzez oskarżenia czy to o działalność wywrotową, czy o zniesławienie organów władzy. Równie często dochodziło do udanych prób zamykania organów niezależnej i opozycyjnej prasy. Zdarzały się także przypadki fizycznych ataków na dziennikarzy, które nie były należycie badane przez prokuraturę^[18]. Działalność prywatnych mediów została obłożona ścisłymi restrykcjami i wysokimi opłatami licencyjnymi. W 2002 w Gambii wprowadzono ustawę, ustanawiającą specjalną komisję ds. mediów o bardzo szerokim zakresie uprawnień. Zdaniem krytyków prawo to zagroziło wolności prasy. Dalsze zmiany w prawie z 2004 wprowadziły karę więzienia dla dziennikarzy za działalność wywrotową lub zniesławienie władzy^[19].

16 grudnia 2004 doszło do zabójstwa dziennikarza gazety The Pont, Deydy Hydary, krytykującego w swoich artykułach politykę prezydenta. Dziennikarz ostro sprzeciwiał się również uchwaleniu nowego prawa medialnego. Hydara został zastrzelony przez nieznanego sprawcę w czasie przejazdu samochodem. Jego śmierć doprowadziła do krytyki polityki władz i demonstracji w obronie wolności mediów^[20]. Okoliczności tego morderstwa nie zostały wyjaśnione, sprawców zabójstwa nigdy nie ujęto, a środowisko dziennikarzy zarzuciło władzom spowalnianie dochodzenia w tej sprawie^[18][21]. Oliwy do ognia, poprzez swoje wypowiedzi, dolewał również sam prezydent Jammeh. W kwietniu 2004 wezwał dziennikarzy, by byli posłuszni jego rządowi lub „poszli do piekła”, a w czerwcu 2005 oznajmił, że dopuścił do zbyt dużej wolności środków przekazu w kraju^[2]. Według raportu organizacji Reporterzy bez Granic z 2008, w Gambii panowała absolutna nietolerancja dla wszelkich form krytyki władz^[19].

Po sześciu latach od pierwszej wojskowej próby przejęcia rządów, 21 marca 2006, w Gambii miał miejsce drugi nieudany zamach stanu przeciw władzy prezydenta. Jammeh, przebywający z wizytą w Mauretanii, na wieść o próbie zamachu szybko powrócił do kraju. Inicjatorem zamachu był szef sztabu armii, pułkownik Ndure Cham. Pomimo wysiłków, nie został on schwytany i uciekł do Senegalu^[22]. Rebelia została opanowana przez siły bezpieczeństwa. W kwietniu 2007 dziesięciu oficerów uczestniczących w zamachu, zostało skazanych pod zarzutem zdrady stanu, a czworo z nich otrzymało karę dożywotniego więzienia^[23].

Trzecia kadencja 2006-2011

22 września 2006 prezydent Jammeh po raz trzeci wziął udział w wyborach prezydenckich. W głosowaniu uczestniczyło tylko 58% uprawnionych obywateli, co było propagandową porażką władz. Jammeh wygrał wybory kolejny raz z rzędu z wynikiem 67,3% głosów, po raz trzeci pokonując Ousainou Darboe z opozycyjnej Zjednoczonej Partii Demokratycznej (26,7% głosów)^[7][24]. Tak jak w poprzednich wyborach, obywatele z powodu niskiego poziomu piśmienności używali do głosowania specjalnych kamieni, które wrzucali do odpowiednich dzwonów, przyporządkowanych każdemu kandydatowi^[4]. Opozycja nie uznała wyników głosowania, oskarżając władzę o liczne fałszerstwa. Prezydent Jammeh odrzucił krytykę, stwierdzając, że cały świat może iść do diabła^[25]. Zaprzeczył jednocześnie ograniczaniu wolności mediów, mówiąc:

Odniósł się również do oskarżeń w związku ze śmiercią dziennikarza Deydy Hydary w 2004:

15 grudnia 2006 Yahya Jammeh został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta Gambii na trzecią pięcioletnią kadencję^[26].

Leczenie AIDS

Prezydent Jammeh w wielu oficjalnych komunikatach deklarował posiadanie rozległej wiedzy z zakresu tradycyjnych terapii ziołowych, dotyczących zwłaszcza leczenia astmy i epilepsji^[1].

W styczniu 2007 ogłosił znalezienie nowej, w jego własnej ocenie skutecznej metody leczenia AIDS. Podobną kurację zalecał też osobom cierpiącym na astmę i nadciśnienie tętnicze. Jego terapia miała polegać na aplikacji mieszanki siedmiu ziół i odprawieniu modlitw nad chorym. Postulował podawanie wraz z ziołami bananów i orzeszków ziemnych. Wedle zasad kuracji, zioła miały być wcierane w skórę chorego, jak również podawane doustnie i w efekcie powodować wyciągnięcie wirusa z ciała zarażonego^[17]. Cały cykl leczenia miał trwać trzy dni^[27]. W styczniu 2007 Jammeh poinformował o rozpoczęciu terapii u dziesięciu pacjentów. Gambijski minister zdrowia oświadczył zaś, że leczone osoby przybrały na wadze, a ich stan fizyczny uległ poprawie. Metodę leczenia AIDS autorstwa prezydenta Jammeha stanowczo odradziło i potępiło Ministerstwo Zdrowia RPA. Światowa Organizacja Zdrowia odmówiła natomiast wypowiedzi na ten temat^[27].

Gambijskie ministerstwo zdrowia bardzo gwałtownie reagowało na głosy potępiające zaprezentowaną metodę leczenia. Nie spełniło również próśb organizacji międzynarodowych o przekazanie dowodów, poświadczających jej skuteczność, w celu poddania ich niezależnym badaniom. W lutym 2007 władze Gambii posunęły się jeszcze dalej i dały przedstawicielowi ONZ 48 godzin na opuszczenie kraju, za podawanie w wątpliwość skuteczności leczenia. Prezydencka terapia lecznicza była kontynuowana w kolejnych miesiącach. W lipcu 2007 służby medyczne Gambii ogłosiły, że do podjęcia leczenia zgłosili się pierwsi obcokrajowcy z Afryki Zachodniej i Europy^[28]. W sierpniu 2008 prezydent ogłosił pozbycie się wirusa HIV z organizmów 23 mieszkańców ze swojej rodzinnej miejscowości Kanilai^[29].

Stanowisko wobec homoseksualistów

W maju 2008 Yahya Jammeh ponownie wzbudził kontrowersje, wypowiadając się na temat homoseksualistów. 15 maja 2008 prezydent zapowiedział zaostrzenie wobec nich przepisów prawa. Stwierdził, że „obetnie głowę” każdemu homoseksualiście w kraju. Zapowiedział zamykanie hoteli, goszczących homoseksualistów i konsekwencje wobec ich właścicieli. Jammeh stwierdził, że Gambia jest krajem osób wierzących, stąd grzeszne i niemoralne praktyki, takie jak homoseksualizm, nie będą w nim tolerowane. Prezydent zapowiedział wprowadzenie wobec homoseksualistów prawa „surowszego niż w Iranie”. Ostrzegł homoseksualistów i dał im czas na opuszczenie kraju^[30][31][32].

Czwarta kadencja (2011–2017)

24 listopada 2011 prezydent Jammeh zwyciężył po raz czwarty w wyborach prezydenckich zdobywając oficjalnie 71,5% głosów poparcia. Jego opozycyjni rywale: Ousainou Darboe oraz Hamat Bah, zdobyli odpowiednio 17,4% i 11,1% głosów^[33]. Wybory skrytykowała m.in. ECOWAS, zarzucając rządzącym zastraszanie i represje wobec opozycji i społeczeństwa w czasie procesu wyborczego^[34][35].

W kolejnych wyborach prezydenckich 1 grudnia 2016 Jammeh zajął drugie miejsce z wynikiem 39,6%. Przegrał z kandydatem zjednoczonej opozycji Adamą Barrowem, który uzyskał 43,3% głosów poparcia, trzeci był Mamma Kandeh (17,1%)^[36]. Następnego dnia uznał swoją porażkę i zapowiedział przekazanie władzy zwycięzcy^[37]. Jednakże 9 grudnia 2016 Jammeh w przemówieniu telewizyjnym ogłosił, że z powodu rzekomych nieprawidłowości nie uzna wyników wyborów i nakazał ich powtórne przeprowadzenie^[36][38].

Decyzję Jammeha o nieuznaniu wyników wyborów skrytykowała ONZ, Unia Afrykańska, ECOWAS oraz Unia Europejska, wzywając go do pokojowego oddania władzy^[39]. 13 grudnia 2016 prezydencki Sojusz na rzecz Reorientacji Patriotycznej i Budowy (APRC) zaskarżył wyniki wyborów do Sądu Najwyższego, pomimo tego że brakowało w nim kworum do orzekania z powodu wakatu 6 z 7 sędziów. Wojsko zajęło natomiast siedzibę komisji wyborczej, uniemożliwiając jej pracę. Tego samego dnia do Gambii przybyła delegacja ECOWAS, złożona z prezydentów: Liberii Ellen Johnson-Sirleaf, Nigerii Muhammadu Buhariego, Sierra Leone Ernesta Bai Koromy i Ghany Johna Dramani Mahamę. Spotkała się ona z Jammehem w celu przekonania go do pokojowego transferu władzy, jednak nie osiągnęła zamierzonego rezultatu^[40][41]. Pod koniec grudnia 2016 przedstawiciele ECOWAS ostrzegli Jammeha o możliwości interwencji wojsk Senegalu w przypadku nieoddania władzy w konstytucyjnym terminie 19 stycznia 2017^[42]. 10 stycznia 2017 prezydent ogłosił zamiar pozostania u władzy do czasu rozpatrzenia jego skargi przez Sąd Najwyższy, co możliwe byłoby dopiero w maju 2017 z powodu istniejących w nim wakatów sędziowskich. Podkreślił również bezprawie jakiejkolwiek zewnętrznej interwencji w sprawy wewnętrzne Gambii^[43].

12 stycznia 2017 Zgromadzenie Narodowe podjęło uchwałę, w której wezwało do zagwarantowania Jammehowi azylu po opuszczeniu urzędu prezydenta oraz bezpiecznego pobytu w Nigerii^[44]. 13 stycznia 2017 Unia Afrykańska zapowiedziała wycofanie poparcia międzynarodowego dla Jammeha po 19 stycznia 2017 oraz ostrzegła przed poważnymi konsekwencjami w przypadku podejmowania przez niego działań skutkujących naruszeniem porządku politycznego i społecznego. Tego samego dnia na rozmowy do Gambii z prezydentem Jammehem przybył prezydent Nigerii, Muhammadu Buhari^[45]. Spotkanie nie przyniosło rozstrzygnięcia, a kraj opuścił prezydent elekt Adama Barrrow, udając się do Mali, a następnie do Senegalu. Jednocześnie tysiące mieszkańców Gambii w obawie przed wybuchem walk zaczęło przekraczać granicę z Senegalem oraz wyjeżdżać do Gwinei Bissau^[46].

17 stycznia 2017 Jammeh ogłosił w kraju 90-dniowy stan wyjątkowy, a następnego dnia parlament wydłużył jego kadencję o 90 dni. W tym samym czasie członkowie ECOWAS podjęli pierwsze kroki, potwierdzające możliwość przeprowadzenia interwencji zbrojnej w Gambii. Na granicy gambijsko-senegalskiej doszło do przegrupowań wojsk Senegalu, a z Nigerii wypłynął w stronę Gambii okręt wojskowy. Nigeria zapowiedziała również wysłanie do Gambii 200-osobowego oddziału wojskowego oraz jednostek lotniczych. Wsparcie wojskowe dla interwencji ogłosiła również Ghana. Jammeh oznajmił, że służby bezpieczeństwa oraz licząca 2,5 tys. żołnierzy armia, gotowe są do utrzymania w kraju porządku i pokoju. Jednakże dowódca armii, gen. Ousman Badjie zapowiedział, że w przypadku interwencji ECOWAS, jego wojska nie podejmą walk, uznając kryzys na kwestię polityczną, a nie militarną^[47][48].

19 stycznia 2017, w dniu zakończenia kadencji Jammeha, Adama Barrow został zaprzysiężony na prezydenta w ambasadzie Gambii w Dakarze, wzywając wojsko do pozostania w koszarach i pokojowego transferu władzy^[49]. Wskutek odmowy ze strony Jammeha, 19 stycznia 2017 granice z Gambią przekroczyły wojska Senegalu, rozpoczynając interwencję zbrojną ECOWAS. Została ona poparta rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ^[50]. 20 stycznia 2017 na kolejne negocjacje z Jammehem przybyli prezydenci: Mauretanii Muhammad uld Abd al-Aziz oraz Gwinei Alpha Condé, dając mu czas na rezygnację z urzędu do końca dnia. W tym czasie wojska ECOWAS wstrzymały swoje ruchy, a dowódca gambijskiej armii gen. Ousman Badje, uznał Barrowa za zwierzchnika sił zbrojnych^[51]. W wyniku rozmów, 21 stycznia 2017 Jammeh ogłosił swoją rezygnację z urzędu prezydenta i tego samego dnia odleciał wraz z rodziną do Gwinei, a następnie do Gwinei Równikowej. Przedstawiciele ECOWAS ogłosili zakończenie interwencji zbrojnej, jednak zapowiedzieli pozostawianie 4 tys. wojsk przebywających w Gambii do czasu uspokojenia sytuacji. W wyniku kryzysu i obaw przed walkami, granice z Senegalem przekroczyło w sumie ok. 45 tys. mieszkańców Gambii^[52][53]. 22 stycznia 2017 wojska ECOWAS wkroczyły do Bandżulu^[54]. 26 stycznia 2017 prezydent Barrow powrócił do kraju, zwracając się do ECOWAS o pozostawienie kontyngentu zbrojnego w Gambii przez kolejne 6 miesięcy^[55][56].

Polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna Yahyi Jammeha charakteryzowała się zmianą kierunków w porównaniu ze strategią jego poprzednika, który prowadził politykę niezaangażowania, utrzymując dobre relacje ze światem Zachodu oraz Senegalem. Za rządów Jammeha ochłodzeniu uległy stosunki z Europą Zachodnią, w tym z Wielką Brytanią. Pogorszyły się również relacje ze Stanami Zjednoczonymi, które po zamachu stanu z 1994 zawiesiły swoją całą pozahumanitarną pomoc dla Gambii. Sytuacja taka trwała do roku 2002. Także stosunki z Senegalem, jedynym sąsiadem Gambii, były skomplikowane. Zaostrzyły się zwłaszcza po próbie zamachu stanu w marcu 2006, o przygotowanie którego prezydent Jammeh oskarżył władze tego państwa^[6].

Prezydent Jammeh musiał podporządkować politykę zagraniczną nowej sytuacji, w jakiej znalazł się jego kraj po dokonaniu zamachu stanu. Gambia znalazła się wówczas pod wpływem sankcji i w politycznej izolacji ze strony zachodnich demokracji. Celem polityki prezydenta było umocnienie swojej pozycji na arenie międzynarodowej oraz zdobycie szerokiego wsparcia dla powołanych instytucji i organów. W tym celu w 1995 Jammeh nawiązał oficjalne stosunki dyplomatyczne z Tajwanem, początkowo bez jednoczesnego ich zrywania z Chinami. Dzięki prowadzeniu przez Tajwan tzw. dyplomacji dolarowej czy też dyplomacji czekowej (check book diplomacy), mógł uzyskać, liczoną w milionach dolarów, pomoc finansową w zamian za wspieranie niepodległościowych dążeń tego państwa. Gambia wielokrotnie opowiadała się za uznaniem suwerenności wyspy w czasie wystąpień na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ^[57]. Skutkowało to licznymi inwestycjami tajwańskimi, m.in. budową nowych szkół, lotnisk i dróg^[4].

Po wstrzymaniu pomocy ze strony Zachodu, Jammeh zacieśnił współpracę z Libią, Sudanem i Iranem. Libijski dyktator Mu’ammar al-Kaddafi, który zerwał stosunki dyplomatyczne z Gambią w 1981, po nieudanej próbie zamachu stanu przeciw władzy prezydenta Jawary pod wodzą wyszkolonych w Libii najemników, już kilka miesięcy po przewrocie wojskowym z 1994, zdecydował się na przywrócenie wzajemnych kontaktów. Państwa rozpoczęły współpracę wojskową, a między ich przedstawicielami dochodziło do wielu spotkań. Przed wyborami prezydenckimi w 1996 specjalne jednostki gambijskich żołnierzy przeszły nawet na terenie Libii specjalne „szkolenie rewolucyjne”. Libia przekazała Gambii znaczącą pomoc w dziedzinie bezpieczeństwa, edukacji i rolnictwa. Jammeh natomiast ogłosił amnestię dla gambijskich dysydentów, zbiegłych do Libii po nieudanym zamachu stanu w 1981.

Zdecydowanej poprawie uległy również stosunki Gambii z Iranem i Wenezuelą. W czasie pierwszych dni po zamachu stanu z 1994 w Bandżulu wylądował samolot z irańską bronią. Chociaż niektórzy analitycy sądzili, że broń ta miała być początkowo przeznaczona dla bojowników w sudańskiej wojnie domowej, stanowiła ona niemałe wsparcie dla porucznika Jammeha na wypadek prób przywrócenia władzy prezydenta Jawary. W późniejszym czasie Iran zapewnił wsparcie rozwojowe w dziedzinie bezpieczeństwa, rolnictwa i służb specjalnych. Wenezuela zaś wsparła administrację Jammeha w zakresie rozwoju rolnictwa, transportu i sektora prywatnego. W zamian gambijski przywódca zadeklarował poparcie dla polityki obu państw w czasie szczytu Unii Afrykańskiej w Gambii w czerwcu 2006, na który Iran i Wenezuela zostali zaproszeni jako goście specjalni^[57]. W grudniu 2006 prezydent Jammeh udał się z wizytą do Iranu, gdzie spotkał się z prezydentem Iranu Mahmudem Ahmadineżadem oraz ajatollahem Alim Chameneim. Ahmadineżad zapewnił wówczas o wsparciu Gambii w jej rozwoju^[58].

W 1995 Gambia nawiązała stosunki dyplomatyczne z Kubą. Od tego czasu kluczowe pozostawało wsparcie tego kraju w sektorze zdrowia, rolnictwa i edukacji, zwłaszcza działalność przysyłanych do Afryki kubańskich zespołów medycznych^[6][57].

Życie prywatne

W grudniu 1988 Yahya Jammeh poślubił Zineb Jammeh^{[potrzebny przypis]}, urodzoną w 1977 w Rabacie i pochodzącą ze znanej gwinejskiej rodziny Soumahów. Zineb Jammeh, z wykształcenia absolwentka zarządzania i systemów międzynarodowych, jako pierwsza dama kieruje Fundacją ds. Rozwoju Socjoekonomicznego Kobiet w ramach Fundacji Jammeha ds. Pokoju. Oprócz tego wchodzi w skład innych organizacji charytatywnych, zajmujących się m.in. pomocą nowo narodzonym dzieciom, pomocą medyczną, pomocą naukową dla najmłodszych i walką z analfabetyzmem wśród dorosłych. Jest również członkinią African First Ladies Peace Mission (Misja Pokojowa Afrykańskich Pierwszych Dam)^[59].

Prezydent Jammeh ma córkę Maryam (ur. 1999) oraz syna Muhammeda Yahyę (ur. 2007)^[60]. Do jego hobby należy gra w tenisa i piłkę nożną, polowanie w lasach, jazda na motocyklach, czytanie książek i oglądanie filmów muzycznych^[1].

Wyniki wyborów

Wybory prezydenckie	Miejsce	Procent głosów	Liczba głosów
1996	1	55,77%	220 011
2001	1	52,84%	242 302
2006	1	67,33%	264 404
2011[61]	1	71,54%	470 550
2016[36]	2	39,6%	208 487

Odznaczenia^[1]

• 1993 – Honorowe obywatelstwo amerykańskiego stanu Georgia
• 1995 – Wielki Komandor Orderu Al-Fatah (Libia)
• 1996 – Wielka Wstęga Orderu Lśniącego Jadeitu, najwyższe odznaczenie cywilne Republiki Chińskiej
• 1997 – Pan-African Humanitarian Award, przyznawana przez The Pan-African Foundation i The World Council
• 1998 – Honorowy Admirał Marynarki Stanu Alabama
• 1998 – Order Odwagi, nadany przez pułkownika Muammara al-Kaddafiego (Libia)
• 1999 – Nagrodzony stopniem doktora prawa cywilnego przez Saint Mary’s University w Halifax (Kanada)
• 1999 – The African Medal, nadany przez pułkownika Muammara al-Kadafiego (Libia)
• 2000 – Orders of The Distinction of Liberia (Liberia)
• 2001 – Krzyż Wielki Narodowego Orderu Lwa (Senegal)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna prezydenta Gambii. statehouse.gm. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-29)]. (ang.)