Abbas bin Saîd Cevherî

Abbas bin Saîd Cevherî, Al-ʿAbbās ibn Saʿid al-Jawharī (y. 800 Bağdat ? - y. 860 Bağdat?) Bağdat'taki Beyt'ül Hikmet'inde ve kısa bir süre Şam'da astronomik gözlemler yapan bir geometriciydi. Muhtemelen İran asıllıydı.^[1] En önemli eseri, yaklaşık 50 ek önerme içeren ve paralellik postülatını ispatlamaya çalışılan bir kanıtını da içeren Öklid'in Elemanları Üzerine Yorumu idi.

Hayatı

MS 813 yılında iç savaşı kazanan Halife Memun, babası Harun Reşid ile başlayan politikaları sürdürdü ve Teşvik Cemiyeti'ni devraldı. Başkent Bağdat'taki Bilgelik evine, Kindî, Hârizmî, Huneyn bin İshak, Sâbit bin Kurre, Beni Musa gibi çok sayıda astronom/astrolog himaye etmiştir.^[2]

El-Cevheri'nin Beyt'ül Hikmet'de ne zaman işe alındığı belli değildir, ancak Bağdat'ta Hicri 214-215 (829-830) arasında astronomik bir gözlemde yer aldığı kaydedilmektedir.^[2] Hakkında çok az şey bilinmektedir. Bir saray astronomu ve astrologuydu. Halife tarafından astronomik aletler yapmakla görevlendirildi. Ayrıca Şam'da (832-833) önemli gökyüzü gözlemlerinde yer aldı. Bağdat'taki Beyt'ül Hikmet'de Öklid ve Batlamyus'un eserlerini tartışmak için diğer bilim adamlarıyla bir araya geldi.

Bir astronomik el kitabı (Zic)^[3] yazdı, ancak günümüze kadar korunmadı ve içeriği hakkında sadece dolaylı olarak bir şeyler bilinmektedir.

En çok, bir kısmı el yazısıyla korunmuş olan Öklid'in eserine olan yorumu ile tanınır. Öklid'in Elemanlarının beşinci kitabına eklemeler içerir. Nasîrüddin Tûsî tarafından yazılan bir el yazmasında, Öklid'in paralellik varsayımını kanıtlamaya çalıştığı Elemanlar'ın ilk kitabına yaptığı eklemelerden parçalar da vardır. Simplikios'un ispat girişiminden esinlenmiştir, ancak bundan bağımsızdır. Tusi, el-Cevheri'nin ispatındaki hatayı fark etti; ancak bu, Arap dünyasında paralellik postülatını ispatlamak için bilinen ilk girişimdi.

Ayrıca, Farsçadan Arapçaya zehirler üzerine -muhtemelen aslen Hintçe olan- bir kitabı çevirdiği söylenir.

Eserleri

1. Kitâbü Tefsîri Kitâbi Uḳlidis.
2. Kitâbü’l-Eşkâl elletî zâdehâ fi’l-maḳāleti’l-ûlâ min Uḳlidis
3. Kitâbü’z-Zîc
4. El-Iṣlâḥ li-Kitâbi’l-Uṣûl
5. Tercemetü Kitâbi’s-Sümûm
6. Ez-Ziyâdât fi’l-maḳāleti’l-ḫâmise min Kitâbi Uḳlidis

Notlar

Kaynakça

• De Young, Gregg (1997). "Al-Jawhari's additions to Book V of Euclid's Elements". Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften. 11 (10). ss. 153-178. 
• Hatipov, A. E.-A. (1964). "The theory of parallel lines in the medieval East". Trudy Samarkand. Gos. Univ. (N.S.) Vyp. (Rusça). Cilt 144. ss. 5-47. 
• Jaouiche, Khalil (1986). La théorie des parallèles en pays d’Islam: Contribution à la préhistoire des géométries non euclidiennes (Fransızca). J. Vrin. ISBN 2-7116-0920-0. 
• Rozenfeld, Boris Abramovich (1988). The History of Non-Euclidean Geometry: Evolution of the Concept of a Geometric Space. Springer. ISBN 0-387-96458-4. 
• Sayılı, Aydın (1960). The Observatory in Islam. Ankara: Turkish Historical Society. (See chap. 2, “Al Mamûn's Observatory Building Activity,” pp. 50–87, for a valuable discussion, beginning with a thorough analysis of early Islamic astronomical observations.)

Dış bağlantılar

• Bolt, Marvin (2007). "Jawharī: al‐ʿAbbās ibn Saʿīd al‐Jawharī". Thomas Hockey (Ed.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. ss. 591-2. ISBN 978-0-387-31022-0. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020.  (PDF version 23 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
• Sabra, Abdelhamid I. (1973). "Al-Jawharī, Al-'Abbās Ibn Sa'īd". Dictionary of Scientific Biography. VII. ss. 79-80. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. (Kasım 1999), "al-Abbas ibn Said Al-Jawhari", MacTutor Matematik Tarihi arşivi