Kesultanan Aceh

Kesultanan Aceh Darussalam کسلطانن اچيه دار السلام Keurajeuën Acèh Darussalam كاورجاون اچيه دارالسلام (Di bawah naungan Khalifah Uthmaniyah 1566-1903)
1496–1903
Bendera Jata
Wilayah pemerintahan Kesultanan Aceh ketika zaman Sultan Iskandar Muda (1608-1637).
Ibu negara	Bandar Aceh Darussalam (sekarang Banda Aceh)
Bahasa yang umum digunakan	Aceh, Melayu, Arab
Agama	Islam
Kerajaan	Monarki
Sultan
• 1496-1528	Sultan Ali Mughayat Syah
• 1874-1903	Muhammad Daud Syah
Sejarah
• Pertabalan sultan pertama	1496
• Perang Aceh	1903
Mata wang	Matawang emas dan perak
Didahului oleh Diganti oleh Pasai Hindia Belanda

Sebahagian daripada siri tentang
Sejarah Indonesia
Prasejarah Manusia Jawa 1,000,000 BP Manusia Flores 94,000–12,000 BP Bencana alam Toba 75,000 BP Kebudayaan Buni 400 SM
Kerajaan Hindu-Buddha Kerajaan Salakanagara 130–362 Kerajaan Kutai 350–1605 Kerajaan Tarumanagara 358–669 Kerajaan Kalingga 500an–600an Kerajaan Melayu 600an Kerajaan Sriwijaya 600an–1025an Kerajaan Kanjuruhan 700an Wangsa Sailendra 800an–900an Kerajaan Galuh 669–1482 Kerajaan Medang 752–1006 Kerajaan Bali 914–1908 Kerajaan Sunda 932–1579 Kerajaan Kahuripan 1006–1045 Kerajaan Janggala 1042–1136 Kerajaan Kadiri 1045–1222 Kerajaan Dharmasraya 1183–1347 Kerajaan Singasari 1222–1292 Kerajaan Majapahit 1293–1527
Kerajaan Islam Penyebaran Islam di Indonesia 1200–1600 Kerajaan Aru 1225–1613 Kesultanan Ternate 1257–1914 Kesultanan Samudera Pasai 1267–1521 Kerajaan Pagaruyung 1347–1833 Kesultanan Brunei 1368–1888 Kesultanan Melaka 1405–1511 Kesultanan Sulu 1405–1851 Kesultanan Cirebon 1430–1677 Kesultanan Demak 1475–1554 Kesultanan Aceh 1496–1903 Kesultanan Banten 1526–1813 Kesultanan Kalinyamat 1527–1599 Kesultanan Pajang 1549–1587 Kesultanan Mataram 1558–1830 Kesultanan Kasepuhan 1679–1815 Kesultanan Kanoman 1679–1815 Kasunanan Kartasura 1680–1745 Kesultanan Siak 1725–1946 Kasunanan Surakarta 1745–1946 Kesultanan Yogyakarta 1755–1945 Kadipaten Mangkunegaran 1757–1946 Kadipaten Pakualaman 1813–1950 Kesultanan Deli 1814–1946 Kesultanan Riau-Lingga 1824–1911
Kerajaan Kristian Kerajaan Larantuka 1515–1904
Kolonialisme Eropah Portugis 1512–1850 VOC 1603–1800 Jeda kekuasaan Perancis dan Britania 1806–1815 Hindia Belanda 1800–1942 1945–1950
Kemunculan Indonesia Kebangkitan Nasional Indonesia 1908–1942 Pendudukan Jepun di Hindia Belanda 1942–1945 Revolusi Nasional Indonesia 1945–1949
Kemerdekaan Republik Indonesia Serikat 1949–1950 Demokrasi liberal 1950–1957 Demokrasi terpimpin 1957–1965 Transisi 1965–1966 Orde Baru 1966–1998 Reformasi 1998–sekarang
Portal Indonesia
l b s

Kesultanan Aceh (Jawi: کسلطانن اچيه, Aceh: Keurajeuën Acèh Darussalam) adalah kesinambungan Kesultanan Samudera Pasai yang jatuh ketika abad ke-14. Kesultanan Aceh terletak di utara pulau Sumatera dan ibu negerinya ialah Banda Aceh atau Kutaraja. Kerajaan ini banyak menyumbang kepada tamadun Melayu menerusi sistem pendidikan ketenteraannya, kegigihannya menentang bangsa Eropah, sistem kerajaannya yang teratur, dan juga mewujudkan pusat penyebaran ilmu.

Sejarah

Sejarah awal

Kesultanan Aceh diasaskan oleh Sultan Ali Mughayat Syah pada tahun 1496. Ketika pemerintahan beliau, negeri Aceh berkembang sehingga ke Daya, Pedir, Pasai dan Aru. Beliau kemudiannya digantikan oleh Sultan Salahudin yang memerintah dari 1528 hingga 1537. Sultan Salahudin kemudianya digantikan oleh Sultan Alauddin Riayat Syah al-Kahar yang meneruskan pemerintahan Aceh hingga 1568.

Sultan Alauddin al-Kahar (w. 1571) meluaskan wilayah lebih jauh ke selatan di Sumatera, tetapi kurang berjaya dalam percubaannya untuk bertapak merentasi selat, walaupun dia membuat beberapa serangan ke atas Johor dan Melaka, dengan sokongan bersama dengan tentera dan senjata api dari Sultan Empayar Uthmaniyyah, Sultan Sulaiman I . Empayar Uthmaniyyah menghantar pasukan bantuan yang diketuai oleh Kurtoğlu Hızır Reis.

Aceh membentuk hujung utara Sumatera di sudut tenggara Teluk Benggala. Kapal dari Kesultanan Bengal mengangkut diplomat dari Sumatera dan Brunei ke Ming, China.

Pada 21 Jun 1599, seorang kapten Belanda, Cornelius de Houtman tiba di "Acheen" dengan menaiki Lionness sebagai yang pertama daripada tiga pelayaran yang dirancang ke Hindia Timur. Anak kapal tinggal selama tiga bulan untuk mendapatkan lada dan rempah-rempah lain. Selepas mereka tiba, mereka dibenarkan oleh Sultan untuk membeli lada, pada tahun yang sama ketika wakil-wakil Syarikat Hindia Timur Inggeris di bawah pimpinan James Lancaster tiba. Dia kembali pada tahun 1602 dengan membawa surat daripada Ratu Inggeris, Elizabeth I.

Zaman kegemilangan

Sultan dari 1589 hingga 1604 ialah Alauddin Riayat Shah ibn Firman Shah. Perpecahan dalaman dalam Kerajaan menghalang Sultan lain yang berkuasa daripada muncul sehingga 1607 apabila Sultan Iskandar Muda menaiki takhta. Bagi meluaskan kuasa Kesultanan ke atas sebahagian besar Sumatera. Beliau juga menakluki Pahang, sebuah wilayah pengeluar bijih timah di Semenanjung Tanah Melayu, dan dapat memaksa Sultan Johor mengiktiraf ketuanan baginda, untuk buat sementara waktu. Semasa pemerintahannya, beliau mencipta kod undang-undang yang dikenali sebagai Adat Meukuta Alam atau "peraturan adat". Kekuatan armadanya yang hebat telah ditamatkan dengan kempen yang gagal ketika ingin menakluk Melaka pada tahun 1629 apabila gabungan tentera Portugis dan Johor berjaya memusnahkan semua kapalnya dan 19,000 tentera menurut catatan Portugis. Pasukan Aceh tidak dimusnahkan, bagaimanapun, kerana Aceh dapat menakluki Kedah dalam tahun yang sama dan membawa ramai rakyatnya ke Aceh. Ketika diakhir pemerintahan baginda, Kesultanan Aceh berada di kemuncak kekuasaannya.Kesultanan Aceh menguasai hampir seluruh semenanjung dan Pulau Sumatera

Menantu baginda, Iskandar Thani, bekas putera raja Pahang kemudiannya menjadi pengganti baginda. Semasa pemerintahannya, Aceh menumpukan perhatian kepada penyatuan dalaman dan perpaduan agama.

Dalam lapangan pembinaan kesusasteraan dan ilmu agama, Aceh telah melahirkan beberapa ulama ternama, yang karangan mereka menjadi rujukan utama dalam bidang masing-masing, seperti Hamzah Fansuri dalam bukunya Tabyan Fi Ma'rifati al-U Adyan, Syamsuddin al-Sumatrani dalam bukunya Mi'raj al-Muhakikin al-Iman, Nuruddin al-Raniri dalam bukunya Sirat al-Mustaqim, dan Syekh Abdul Rauf Singkil dalam bukunya Mi'raj al-Tulabb Fi Fashil.

Selepas pemerintahan Sultan Iskandar Thani, Aceh diperintah oleh serangkaian Permaisuri. Polisi Aceh sebelum ini mengambil tebusan daripada penduduk kerajaan yang ditakluki menyebabkan mereka tidak sabar-sabar untuk mendapatkan kemerdekaan, hasilnya penguasaan Aceh menjadi lemah manakala penguasa wilayah memperoleh kuasa yang berkesan. Sultan akhirnya menjadi gelaran simbolik. Menjelang tahun 1680-an, seorang pelawat Parsi boleh menggambarkan Sumatera utara di mana "setiap sudut menaungi raja atau gabenor yang berasingan dan semua pemerintah tempatan mengekalkan diri mereka secara bebas dan tidak memberi penghormatan kepada mana-mana pihak berkuasa yang lebih tinggi."

Kejatuhan Aceh

Kejatuhan bermula selepas kemangkatan Sultan Iskandar Thani pada tahun 1641. Penganti beliau selepas itu adalah beberapa raja permaisuri yang lemah. Malahan, negeri-negeri naungan Aceh mula menetang Aceh dan membebaskan diri mereka. Belanda mula mara di Sumatera, menguasai satu demi satu negeri-negeri di Sumatera. Pada 1873, tercetuslah Perang Aceh, sebuah peperangan antara Kesultanan Aceh dengan Belanda. Pada tahun 1874, Sultan Aceh terakhir, Sultan Mahmud Syah, melarikan diri ke pergunungan sekaligus mengakhiri kesultanan Aceh.

Kebudayaan

Sebagai pewaris Kerajaan Pasai; di antara sebuah kerajaan Islam awal di Asia Tenggara, Aceh memainkan peranan penting dalam penyebaran agama Islam di Nusantara setelah kejatuhan Kesultanan Melaka ke tangan Portugis. Malahan, rakyat menggelar negeri mereka "serambi Mekah". Banda Aceh menjadi pusat tumpuan pengajian Islam dan Al-Quran dan banyak karya-karya Islam diterjemahkan dalam Bahasa Melayu. Sasterawan Aceh yang terkemuka ialah Hamzah Fansuri, Syamsuddin Pasai, Abdurrauf Singkil dan Nuruddin ar-Raniri

Ekonomi

Setelah kejatuhan Melaka, Aceh menguasai perdagangan di Selat Melaka. Kedudukan geografinya yang terletak di pintu masuk Selat Melaka memainkan peranan yang penting. Pedagang-pedagang dari China, India, Parsi dan Tanah Arab datang berdagang di Aceh. Faktor kedua yang menyumbang kepada kemajuan pelabuhan entrepot Aceh ini ialah kerana layanan buruk Portugis kepada pedagang-pedagang Asia di Melaka menyebabkan pedagang-pedagang bertukar pelabuhan ke Aceh dan Johor.

Eksport utama Aceh ialah rempah ratus seperti lada, buah pala, bunga cengkih, dan juga timah.^[1] Aceh mendapatkan timah dari Pahang yang ketika itu menjadi naungannya. Kadar faedah yang rendah dan penggunaan mata wang emas mengukuhkan lagi ekonomi Aceh.^[2] Ekonomi Aceh walau bagaimana pun masih lagi rapuh kerana kesukarannya dalam membiayai operasi ketenteraannya.^[3]

Rujukan

Lihat juga

• Sejarah Aceh
• Sejarah Indonesia
• Sejarah Nusantara
• Senarai Sultan Aceh

Pautan luar

• Sejarah bertinta emas pernah terukir di Bumi Aceh Diarkibkan 2011-10-27 di Wayback Machine
• Sejarah Islam di Indonesia di swaramuslim.net Diarkibkan 2008-05-02 di Wayback Machine
• Sedikit Bercerita tentang Atjeh
• Sejarah Kerajaan Aceh di MelayuOnline.com Diarkibkan 2007-09-27 di Wayback Machine
• Bendera-bendera yang digunakan oleh Kesultanan Aceh